Kadın liderler sürdürülebilir başarı için neden vazgeçilmezdir?

Bundan çok da uzun olmayan bir süre önce, dünyanın herhangi bir yerindeki üst düzey bir yönetim toplantısına girseniz, kadın liderlere rastlamak neredeyse imkansızdı. İş hayatı, özellikle üst düzey pozisyonlar söz konusu olduğunda, kadınlara uygun görülmezdi. Neyse ki o günler artık geride kaldı. Ve iş dünyası bu değişim sayesinde çok daha güçlü ve başarılı.

Özellikle son on yılda toplumsal beklentiler, hedefler ve tercihler büyük ölçüde değişti. Artık kadınların iş dünyasının ve kamusal yaşamın en üst kademelerinde başarıyla yer alması eskisi kadar şaşırtıcı değil. Bu gurur verici değişimin bir örneğini de Abdul Latif Jameel’de görmekten mutluluk duyuyorum.

Geleneksel olarak kadınlar iş dünyasında insan kaynakları ya da pazarlama gibi belirli alanlara yönelirdi. Günümüzde de bu alanlarda ilham veren pek çok kadın, mükemmel işlere imza atmaya devam ediyor. Ancak günümüzün kadın liderleri artık iş dünyasının her alanında yönetim kurullarını dönüştürüyor. Abdul Latif Jameel olarak biz de farklı iş fonksiyonlarımızın en üst kademelerinde kadın liderlerin bakış açısını ve katkısını benimsiyor ve destekliyoruz.

Örneğin uluslararası ulaşım faaliyetlerimizi yöneten Jameel Motors CEO’su Jasmmine Wong; Jameel Motors bünyesindeki Farizon Auto UK’nin Pazarlama ve Satış Operasyonları Başkanı Kate McLaren; Ulaşım sektörümüzün İnsan Kaynakları Direktörü Mariana Merino ve Toyota, Lexus ile MG Motor distribütörlüklerinin operasyon ve gelişiminden sorumlu Jameel Motors Fas Genel Müdürü Salma Moukbil gibi lider kadınlar, şirketimizin başarısına yön veriyor. Abdul Latif Jameel’in Vergi Direktörü Sunita Juma ve Orta Doğu’nun önde gelen sanat kuruluşlarından Art Jameel’in Direktörü Antonia Carver gibi otomotiv faaliyetlerimizin dışındaki kadın liderlerimizin de başarı hikayelerine tanıklık ediyoruz.

Abdul Latif Jameel’in üst yönetiminde ilerlemeye öncülük eden bu başarılı kadınlardan bazılarının görüşlerini birazdan daha yakından dinleyeceğiz. Ancak öncelikle, giderek daha fazla şirketin kadın profesyonellerin henüz tam olarak değerlendirilmeyen potansiyeline neden gözlerini açmaya başladığını inceleyelim.

Seçim özgürlüğü, kadınların gerçek potansiyelini açığa çıkarmada nasıl bir rol oynuyor?

Bir bakıma, kadınların kariyer basamaklarını hızla tırmanıp iş dünyasında üst düzey pozisyonlarına çıkmaları pek de şaşırtıcı değil. Sonuçta kadınlar, eğitim hayatının her aşamasında erkeklerden daha yüksek başarı gösteriyor. Okul öncesi dönemden başlayarak üniversite ve sonrası eğitimlere kadar bu durum açıkça görülüyor.

Cambridge Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, eğitim hedeflerini yakalayan kadınların oranı erkeklerden %14’e kadar daha yüksek. Ayrıca matematik dışında tüm konularda beklentileri aşma olasılıkları da belirgin şekilde daha fazla.^[1] 18 yaşındaki öğrenciler arasında kadınlar, fizik ve bilgisayar gibi geleneksel olarak erkeklerin ağırlıkta olduğu alanlar dahil tüm derslerde erkeklere göre daha yüksek başarı sergiliyor. Artık üniversite eğitimine devam eden kadınların sayısı erkeklerden daha fazla ve kadınlar üniversite eğitimlerini üstün başarı derecesiyle tamamlama konusunda da erkeklerin önüne geçmiş durumda.

Kadınlar giderek daha az çocuk sahibi oluyor ve aile kurmak yerine kariyerlerine öncelik vermeyi tercih ediyorlar. 2023 yılı itibarıyla dünya genelinde bir kadının ortalama çocuk sayısı 2,3’e düşmüş durumda. Bu rakam, 1950’lerde kaydedilen 4,9 çocuğa kıyasla büyük bir azalmaya işaret ediyor.^[2] Kadınlar artık aile kurmaya başlama yaşını da giderek erteliyor. Günümüzde 30 yaşına geldiğinde henüz çocuk sahibi olmayan kadınların oranı, büyükannelerinin kuşağına göre iki katından daha fazla.^[3]

2008 küresel ekonomik krizinin ardından düşüşe geçen küresel iş gücü cinsiyet eşitliği oranı, 2023 yılında %63’ten %64’e yükseldi.^[4]

Özetle her başarı, yeni başarıları doğuruyor. Artık dünya çapında kadınların örnek alabileceği, giderek büyüyen bir kadın yetenek havuzu var.

Yeni nesle ilham veren kadın liderler kimler?

2020’li yılların kadın liderleri hem siyasi arenada hem de iş dünyasında öne çıkıyor. Örneğin geçtiğimiz yıl Ekim ayında Meksika’nın 66. Devlet Başkanı olarak göreve başlayan Claudia Sheinbaum, ülke tarihinde bu makama gelen ilk kadın oldu. Keza 2019’dan beri görevde olan Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ve Avrupa Merkez Bankası Başkanı Christine Lagarde gibi isimler de öyle. Ayrıca General Motors’un CEO’su ve otomotiv sektörünün üç dev şirketinden birini yöneten ilk kadın olan Mary Barra örneğine de bakılabilir. Çok uluslu danışmanlık şirketi Accenture’ın Yönetim Kurulu Başkanı Julie Sweet ve 2023’ten beri Çinli e-ticaret devi JD.com’un CEO’su olan Sandy Ran Xu gibi isimlerde bu duruma örnektir.

Bu küresel trendler, Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) bölgesinde de giderek daha fazla karşılık buluyor. Siyaset alanında kadınlar, Birleşik Arap Emirlikleri Uluslararası İş Birliği ve Kalkınma Bakanı Şeyha Lubna Bint Khalid Al Qasimi; Kuveyt Sosyal İşler ve Çalışma Bakanı ve Planlama ve Kalkınma İşlerinden Sorumlu Devlet Bakanı Hind Subaih Al-Subaih; Bahreyn Sosyal Kalkınma Bakanı Dr. Fatima Mohamed Al Balooshi ve 2022’de Suudi Arabistan Bakanlar Kurulu Genel Sekreter Yardımcılığı görevine atanan Al-Shehana bint Saleh al-Azzaz gibi isimleri kendilerine örnek alabiliyor.

MENA bölgesinin iş dünyası da kadın öncülere giderek daha fazla fırsat sunmaya başladı. Bu alandaki en dikkat çekici isimlerden biri, varlık büyüklüğü açısından Birleşik Arap Emirlikleri’nin en büyük bankası olan First Abu Dhabi Bank’ın CEO’su Hana Al Rostamani’dir. Bir diğer önemli isim ise Pakistan’da 100’den fazla hastane, 300 klinik, 60 eczane ve 143 laboratuvardan oluşan geniş bir sağlık ağı yöneten PureHealth Holding’in kurucu ortağı ve CEO’su Shaista Asif. Ayrıca, 13 ülkedeki operasyonları yöneten Kuveyt Ulusal Bankası Grubu’nun CEO Yardımcısı Shaikha Khaled Al Bahar ve Ürdün’ün bankacılık ve finans sektöründeki önemli güçlerinden Arab Bank’ın CEO’su Randa Sadik gibi isimler de öne çıkıyor.

Jasmmine WongCEO
Jameel Motors

Abdul Latif Jameel’de kadın liderler: Jasmmine Wong

“Otomotiv sektörü genellikle çok erkek egemen bir alan; bu nedenle kadın olarak kabul görmek bazen zor olabiliyor.

Jameel Motors’ta bu zorluğu üstlendiğim için çok mutluyum. Burada bana hiçbir zaman ayrıcalıklı davranılmadı veya farklı beklentilerle yaklaşılmadı. İlk oryantasyondan itibaren kadın erkek herkes eşit şekilde değerlendiriliyor. Esnek davranmak, iletişim kurmak, becerilerinizi en iyi şekilde kullanmak ve şirkete nasıl bir değer katabileceğinizi göstermek tamamen size bağlı.”

Özellikle Suudi Arabistan’da kadın iş liderlerinin sayısı hızla artıyor. 2016 yılında açıklanan hükümetin Vizyon 2030 stratejisi sayesinde, kadınların ekonomik hayata katılımını teşvik etmek ve hak eşitliğini sağlamak adına önemli adımlar atıldı. Vizyon 2030 kapsamında, kadınları güçlendirmeye yönelik pek çok girişim hayata geçirildi. İş yerlerinde tacize karşı yasaların çıkarılması, cinsiyet ayrımcılığının yasaklanması ve kadınların araç kullanmasına yönelik yasağın kaldırılması gibi düzenlemeler bunlardan sadece birkaçı.

Kadınlar hayatları üzerinde daha fazla söz sahibi oldu; kariyer seçimlerinde özgürleştiler, nerede yaşayacaklarına kendileri karar verebilir hale geldiler ve kendi işlerini kurup yönetme imkanına kavuştular. Bu girişimlerin başarısı tartışılmaz. Suudi Arabistan’da kadınların iş gücüne katılım oranı, 2016 ile 2022 arasında neredeyse iki katına çıktı.

Suudi Arabistan’daki özel şirketler ve sivil toplum kuruluşları da bu gelişmeye kayıtsız kalmadı. Bunlardan bazıları kadın liderlik programları başlattı, bazılarıysa kadın çalışanlar için asgari kota uygulamalarını hayata geçirdi.

Bugün Suudi Arabistan’daki küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin yaklaşık %45’i kadın girişimciler tarafından yönetiliyor.^[5]

Ülke genelinde ilham veren kadın liderler ortaya çıkarak diğer kadınlara örnek oluyor.^[6] Bu isimlerden arasında Wisayah Global Investment Management Company CEO’su ve Suudi Arabistan Merkez Bankası’nın ilk kadın yönetim kurulu üyesi Sheila Al-Rowaily; Suudi Arabistan Borsası Tadawul’un ilk kadın başkanı Sarah al-Suhaimi; halka açık bir şirketin (Samba Financial Group) ilk Suudi kadın CEO’su, Suudi Arabistan Uzay Komisyonu yönetim kurulu üyesi ve şu anda Suudi Kamu Yatırım Fonu’nda (PIF) Uyum ve Yönetişim Başkanı olan Rania Nashar; Orta Doğu’nun en büyük telekomünikasyon şirketi STC’nin ilk kadın üst düzey yöneticisi Dr. Moudhi Aljamea ve EY Suudi Arabistan’ın ilk kadın ortağı Esraa Al-Buti sayılabilir.

Eğitim, geleceğin kadın liderlerini güçlendirmede nasıl rol oynayabilir?

Tüm bu ilerlemelere rağmen başarılı bir kariyerin temeli eğitim fırsatları, dünyanın birçok gelişmekte olan bölgesinde kadınlar için hâlâ sınırlı.

Uluslararası insani yardım kuruluşu UNICEF’in verilerine göre dünya genelinde yaklaşık 122 milyon kız çocuğu eğitime erişemiyor. Bu sayının 34 milyonu ilkokul çağında, 88 milyonu ise ortaöğretim çağında bulunuyor.^[7] Düşük gelirli ülkelerde okula başlayan kız çocuklarının eğitimlerini tamamlama oranları daha düşük. İlkokul düzeyinde bu oran kızlarda %63, erkeklerde %67; ortaokulda kızlarda %38, erkeklerde %43; lise düzeyinde ise kızlarda %21, erkeklerde %26’dır.

Bu farklılıkların, çeşitli faktörlerden kaynaklandığı düşünülüyor.^[8]

Cinsiyet: Bazı kültürlerde, kadınların iş hayatına katılımının sınırlı olması gerektiğine dair toplumsal beklentiler daha okul çağındayken yerleşmektedir. Toplumsal cinsiyet kalıplarının, kız öğrencilerin STEM (fen, teknoloji, mühendislik ve matematik) alanlarında kariyer yapma isteğini olumsuz etkilediği kanıtlanmıştır.

Gelir seviyesi: Özellikle uzak bölgelerde yaşayan ya da etnik azınlıklara mensup düşük gelirli ailelerin kız çocukları, daha zengin ve gelişmiş bölgelerdeki yaşıtlarına kıyasla eğitim fırsatlarına erişimde daha dezavantajlıdır.

İstikrarsızlık: İç veya dış çatışmaların görüldüğü ülkelerde cinsiyet eşitsizliği daha da artmakta, kız çocuklarının eğitimden mahrum kalma olasılığı erkek çocuklarına göre 2,5 kat daha fazla olmaktadır.

Aile yapısı: Çocuk yaşta evliliklerin yaygın olduğu toplumlarda kız çocukları eğitim hayatına daha erken veda ediyor. Dünyada her gün 18 yaşından küçük 40 binden fazla kız çocuğu evlendiriliyor. Araştırmalar, çocuk evliliklerinin sona erdirilmesinin kadınların fırsatlarını artıracağını ve küresel ekonomiye yılda yaklaşık 500 milyar ABD doları tutarında katkı sağlayacağını ortaya koyuyor.

Noura ElawamryKurumsal İK ve Kaizen Stratejileri ve Proje Yönetimi Başkanı

Abdul Latif Jameel’de kadın liderler: Noura Elawamry

“Rolüm, şirketin dönüşüm hedefleri doğrultusunda kritik iş sonuçları elde etmek için karmaşık projeleri yönetmeyi ve hem iç hem de dış paydaşlarla stratejik iş birlikleri geliştirmeyi kapsıyor. Ekipteki en genç kişi olarak böylesine stratejik sorumluluklar üstlenmek benim için çok değerli.

Bu durum, şirketimizin kıdeme değil liyakate verdiği önemi gösteriyor ve bana amaç odaklı ve duyarlı bir liderlik için ilham veriyor.”

Bu eşitsizliklerin bedelini kim ödüyor?

Hepimiz ödüyoruz. Dünya Bankası’nın verilerine göre, dünya genelinde kadınların yalnızca %19’u ücretli işlerde çalışırken erkeklerde bu oran %71.^[9] Ayrıca, kız çocuklarının en az 12 yıllık eğitimden mahrum bırakılmasının, yaşam boyu verimlilik ve kazanç açısından toplamda 15 ile 30 trilyon ABD doları arasında bir kayba yol açtığı tahmin ediliyor.^[10]

MENA bölgesinde, bu dengesizlikler tarih boyunca kuzey yarımküreye doğru gerçekleşen ve bölgeye zarar veren bir “beyin göçü” olarak kendini gösterdi.

Eğitimli kadınlar kariyerlerini ilerletmek için başka ülkelere yöneldi ve birçoğu da kalıcı olarak yurt dışına yerleşti.

Örneğin Mısır’da, çoğunluğu kadınlardan oluşan eğitimli doktorların yarısı, yurt dışında daha iyi kariyer fırsatları için ülkeyi terk etti.^[11]

Bunun ekonomik faturasını hepimiz birlikte ödüyoruz. Yapılan bir araştırmaya göre, kadınların istihdam oranının erkeklerle eşit seviyeye çıkarılması, MENA bölgesinin GSYİH’sinde %57’lik bir artış sağlayabilir.^[12]

MENA bölgesi genelinde kadın odaklı kapsayıcı uygulamaların (eşit ücret politikaları, tacizle mücadele önlemleri ve çeşitlilik kotaları gibi) hem kadınların yaşam kalitesine hem de ülkelerin ekonomik performansına somut katkılar sağladığını şimdiden gördük.

• Uzaktan çalışma modellerini daha yaygın biçimde benimsemek.
• Kişisel ulaşım imkanı olmayanlara yönelik esnek ulaşım çözümleri sağlamak.
• Güçlenen kadın neslinin çeşitli yetkinliklerine uygun daha geniş iş imkanlarına erişimini mümkün kılmak.
• Eğitimdeki eşitsizlikleri gidermeye yönelik, kadınlara özel burs ve destek programları sunmak.
• Kadınların çalışma hayatında ve liderlik pozisyonlarında karşılaştığı toplumsal ön yargı ve damgalamayı azaltmak için sosyal normları yeniden şekillendirmek.

Bu tür önlemler Orta Doğu genelinde yaygın biçimde hayata geçirilebilirse kadınların iş hayatındaki fırsat eşitliğini artırmaya ve daha geniş çapta kültürel faydaların oluşmasına katkı sağlayabilir.

İş gücünde çeşitlilik neden stratejik bir hedef olmalı?

Abdul Latif Jameel gibi ilerici kuruluşlar, üst düzey pozisyonlarda görev yapan ve etkileyici yetkinliklere sahip kadın liderlerin deneyim ve becerilerinden şimdiden faydalanıyor.

İş gücümüzün çeşitliliğini artırmak, şirketimizin temel stratejik hedeflerinden biri haline geldi. Daha fazla kadının üst düzey rollere geçişini desteklemek için bir kadın liderlik programı başlattık ve bu çalışmaların etkinliğini ölçmek üzere çeşitli temel performans göstergeleri geliştiriyoruz.

Sunita JumaVergi Direktörü
Abdul Latif Jameel

Abdul Latif Jameel’de kadın liderler: Sunita Juma

“Abdul Latif Jameel tüm çalışanlarının çeşitlilik içindeki katkılarını önemsiyor ve onlara değer veriyor.

Bu anlayış, bize yol gösteren Jameel İlke ve Değerlerinin temelinde yatıyor. Ayrıca farklı kültürlerin, geçmişlerin ve insanların sunduğu benzersiz bakış açılarının, kazanan bir kurum kültürü ve başarılı bir iş yaratmadaki öneminin de farkındayız.

Cinsiyet ayrımı gözetmeksizin bireye verilen bu önemin, daha yüksek performanslı ve daha adil bir kültür yarattığına ve böylece en iyi yeteneklerin kariyerlerini geliştirebildiğine yürekten inanıyorum.”

Peki, iş yerinde kabul görme ve teşvik edilme, kadın liderlerimizi nasıl etkiliyor?

Jameel Motors CEO’su Jasmmine Wong, deneyimlerini şöyle anlatıyor, “OEM etkinliklerine sık sık katılıyorum ve çoğu zaman odadaki tek kadın ben oluyorum. Otomotiv sektöründe kendimi kabul ettirmek, ilişkiler kurmak ve sesimi duyurmak için gerçekten çok çaba sarf ettim. Önce global otomotiv distribütörü Inchcape’te, şimdi de Abdul Latif Jameel’de bana verilen fırsatlar sayesinde, kadınların bu sektörde de başarılı şirketleri yönetebileceklerini kanıtlama şansına sahip oldum.”

Abdul Latif Jameel Ulaşım Sektörü İnsan Kaynakları Direktörü Mariana Merino da aynı görüşü paylaşıyor, “İş gücümüzün çeşitliliğini artırmak, bizim için kritik öneme sahip stratejik bir hedef.”

Mariana şu anda Abdul Latif Jameel bünyesinde daha fazla kadının liderlik pozisyonlarına geçişini sağlayacak bir kadın liderlik programının oluşturulmasına destek veriyor. Mariana sözlerine şöyle devam ediyor; “Bu program, şirket genelinde cinsiyet çeşitliliğini güçlendirmenin yanı sıra birbirimizi destekleme ve geliştirme kültürümüzle de uyumlu.”

Güçlü bir kadın lider neslini teşvik etmek sadece etik açıdan değil, finansal açıdan da son derece mantıklı. İş gücünde kadın yeteneklere yatırım yapılmasının, 2032 yılına kadar Suudi Arabistan ekonomisine yaklaşık 39 milyar ABD doları (%3,5) katkı sağlaması bekleniyor.

Daha kapsamlı araştırmalar, cinsiyet çeşitliliğinin iş dünyası açısından ne kadar değerli olduğunu bir kez daha ortaya koyuyor. Dünya çapında yüzlerce şirketten alınan verileri kapsayan bir araştırma, cinsiyet çeşitliliğine sahip ekiplerin, bireylere oranla %73 daha iyi kararlar aldığını ortaya koyuyor.^[14] Bir diğer araştırmaya göre, yönetici ekiplerinde cinsiyet çeşitliliği bakımından üst çeyrekte yer alan şirketlerin, alt çeyrekteki şirketlere kıyasla ortalamanın üzerinde kârlılık gösterme olasılığı %25 daha yüksek.^[15]

Reuse from previous women in the workplace article.

Kadınlar şirketimizin üst düzey yönetiminde giderek daha etkin ve güçlü roller üstlendikçe biz de bu liderlerin potansiyellerini en üst düzeyde kullanmalarını destekleyerek ilerlemeyi en tepeden yönlendirmelerinin sağladığı avantajlardan yararlanmaya devam edeceğiz.

[1] https://www.forbes.com/sites/nickmorrison/2024/01/14/from-kindergarten-to-college-girls-are-outperforming-boys/

[2] https://ourworldindata.org/fertility-rate

[3] https://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/women-children-mother-later-age-b1766293.html

[4] https://www.weforum.org/publications/global-gender-gap-report-2023/in-full/gender-gaps-in-the-workforce/

[5] https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/vision-2030-women-economy-saudi-arabia/

[6] https://businesschief.eu/leadership-and-strategy/top-10-female-leadership-firsts-in-saudi-arabia

[7] https://www.worldbank.org/en/topic/girlseducation

[8] https://www.worldbank.org/en/topic/girlseducation

[9] https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/theres-a-gendered-brain-drain-in-mena-its-because-women-are-unrecognized-and-underestimated/

[10] https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2018/07/11/not-educating-girls-costs-countries-trillions-of-dollars-says-new-world-bank-report

[11] https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/theres-a-gendered-brain-drain-in-mena-its-because-women-are-unrecognized-and-underestimated/

[12] https://www.pwc.com/m1/en/publications/images-new/woman-in-work/mena-women-in-work-survey-2022.pdf

[13] https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/theres-a-gendered-brain-drain-in-mena-its-because-women-are-unrecognized-and-underestimated/

[14] https://www.forbes.com/sites/eriklarson/2017/09/21/new-research-diversity-inclusion-better-decision-making-at-work/?sh=267e29904cbf

[15] https://www.mckinsey.com/featured-insights/diversity-and-inclusion/diversity-wins-how-inclusion-matters