Değişen gelecek: Suudi Arabistan’da kadınların ekonomideki rolü
Vizyon 2030’da özetlenen pek çok cesur amaç arasında[1], Suudi Arabistan’ın gelecek on yılda ve sonrasında ekonomisini geliştirme tasarısı kadınların topluma ve ekonomiye katkısını güçlendirme kararlılığıdır:
“Ekonomimiz – erkek, kadın, genç yaşlı – herkese, kendi yetenekleri ölçüsünde katkıda bulunabilmeleri için fırsatlar sunacak . . .
Suudi kadınlar bir diğer varlığımız. Üniversite mezunlarımızın yüzde 50’sinden fazlasının kadın olduğunu düşünerek onların yeteneklerini geliştirmeye, üretken becerilerine yatırım yapmaya ve geleceklerini güçlendirerek toplumumuzun ve ekonomimizin gelişmesine katkıda bulunmalarını sağlamaya devam edeceğiz.”
Suudi Arabistan Vizyon 2030
Kadınların tarihsel olarak sınırlı kamusal rol oynadığı bir ülkede, Vizyon 2030 ilk yayınlandığında bu ilham verici niyete görece az dikkat edildi. Ama bu hızla değişiyor.
Eylül 2017’de, Hükümet Haziran 2018’den itibaren kadınların Suudi Arabistan’da ilk kez araba kullanabileceğini açıkladı[2]. Bunu, bir ay sonra, kadınların Riyad, Cidde ve Dammam’daki üç büyük ulusal stadyumda canlı spor izleyebileceği açıklaması izledi[3].
Kendi içlerinde oldukça küçük değişiklikler gibi görünseler de, Suudi Arabistan’daki kadınları kucaklayan bu iki kararda yansıyan azim ülkenin kadınların ekonomik katılımını ve katkılarını güçlendirme konusundaki kararlılığının güzel sözlerden ibaret olmadığının güçlü bir göstergesi olarak görüldü.
Suudi Arabistan ekonomisini geleneksel hidrokarbona dayalı endüstrilere bağımlılığından uzaklaştırarak yeniden modellerken, kadınlara toplumda daha özgür, daha bağımsız rol sağlamak “kesinlikle kazandıracak bir bahis”[4] olarak görülüyor.
Devam eden süreç
Yakın zamanda kadınların araç kullanabileceği ve üç büyük ulusal stadyuma girebileceği ile ilgili yapılan açıklamalar, son birkaç yılda kadınların MENAT bölgesindeki toplumlardaki rolüne ve katkısına dair devam eden bir dönüşümü yansıtıyor. Geleneksel toplumsal sınırlar daha kapsayıcı bir tutumun bütün olarak ekonomik ilerlemeye fayda sağlayacağına olan inanca paralel olarak değişiyor.
Örneğin eğitime ve sağlık hizmetlerine erişim bakımından kızlarla erkekler arasındaki uçurum neredeyse tamamen ortadan kalktı. Dünya Bankasının bir raporuna göre, bölgedeki genç kızların neredeyse tamamı okula gidiyor ve üniversiteye giden kadın sayısı erkeklerinkinden daha fazla. Geçen 20 yıl içinde MENA bölgesinde anne ölümleri %60 oranında azaldı; bu dünyadaki en büyük azalma[5].
2015 yılında Suudi Arabistan’daki kadınlar ilk kez oy kullanabildiler ve belediye seçimlerine katılabildiler,[6] diğer yandan Aralık 2017’de ülkedeki sinemaların, 35 yıllık yoksunluktan sonra, yeniden açılmasına izin verileceği açıklandı.[7]
Ayrıca, Eylül 2017’de, Suudi Arabistan’ın Genel Eğlence Makamı tarafından eğlence sektörünü geliştirme sorumluluklarının (bu da Vizyon 2030’da özetlenmiş) bir parçası olarak düzenlenen Ulusal Gün kutlamalarında konser, lazer gösterileri ve oyunlar[8] gibi bir dizi etkinliğe kadınlar da katıldı. Hükümetin daha sonra yaptığı açıklamanın habercisi, kadınların Kral Fahd Uluslararası Stadyumuna ilk kez[9] şenlikleri izlemek için girebileceği duyurusuydu. Veliaht Prens Mohamed bin Salman şöyle dedi:
“Tanrı’ya şükürler olsun, ülkemizi dünyanın en güçlü ekonomilerini kapsayan bir grup olan G20’nin aktif bir üyesi olarak görüyoruz. Krallık’a ait Vizyon 2030’un hedeflerine ulaşmaya çalışırken, olağanüstü azimle, genç erkek ve kadın vatandaşlarımızın üstlendiği görevlere dayanarak, Krallık’ın her açıdan öncü bir model olması için sabırsızlanıyoruz.”
Muhafazakar değerleriyle bilinen bir toplumda, çalışan kadınlar arasında tutumsal değişiklikler ortaya çıktığına dair kanıtlar var. Suudi Arabistan hâlâ kadınların karşı cinsle seyahat etmek ya da konuşmak için izin almak zorunda olduğu erkek vesayeti sistemiyle işliyor. Ancak, karma çalışma ortamlarında çalışma konforları sorulduğunda çalışan kadınların %73’ü “son derece rahat” ya da “bir dereceye kadar rahat” olduklarını söyledi. Sadece birleşik %9 “bir dereceye kadar rahatsızım” ya da “hiç rahat değilim” dedi.[10]
İstihdam fırsatları
Yakın zamana kadar, kadınların kültürel ve sosyal hayattaki rolleriyle ilgili ve sağlık ve eğitim gibi alanlarda kaydedilen ilerleme ülkenin gelişimine ekonomik katkılarına yansıtılmıyordu.
Bir Dünya Bankası raporunun ana hatlarıyla belirttiği gibi:
“MENA ülkelerinin çoğu eğitim ve sağlık hizmeti çıktılarında takdire değer ilerleme kaydetmiş olsa da, insan gelişimine yapılan bu yatırımlar henüz ekonomik ve siyasi hayatta gerektiği kadar yüksek kadın katılımı oranlarına dönüşmedi.” [11]
Ancak bu da artık değişiyor ve gittikçe artan sayıda Suudi kadını istihdam piyasasına giriyor. Kamu sektörü en büyük kadın işvereni olmayı sürdürse de, özel sektörde çalışan kadın sayısı Mart 2017’de Çalışma ve Sosyal Kalkınma Bakanlığı tarafından yayınlanan verilere göre 2012 ila 2016 arasında %130 oranında arttı, 2012’de 215.000 olan rakam 2016’da 496.000’e yükseldi[12].
Kadınlar artık Suudi işgücünün %30’unu temsil ediyor; 2011 yılında sadece %12 olan rakamdan oldukça yüksek.
Sosyal Sigorta Genel Kuruluşu’nun rakamlarına göre sadece 2017’nin ilk yedi ayında, 500.000’den fazla Suudi kadın hem kamu sektöründe hem de özel sektörde iş piyasasına girdi. Bununla birlikte Kasım 2017’de, özellikle çalışan kadınlar için kurulan yeni bir ulaştırma programı, Wusool ilk üç haftasında özel sektörde çalışan Suudi kadınların 3.100’den fazla kayıt yaptığını gördü.
Kadınlar için özel sektördeki işlerin büyük çoğunluğu perakende, ağırlama, ve inşaat sektörlerinde bulunuyor. Özellikle ilk iki sektör hükümetin kadınların işgücüne katılımını teşvik etmeyi hedefleyen büyük Suudileştirme ve feminizasyon kampanyalarının odağı olmuştur.
Çalışma Bakanlığı’nın istatistiklerine göre, perakende sektöründe çalışan kadınların sayısı önemli artış göstermiş, 2010 yılında 10.000 olan rakam 2014 yılında 122.000’e yükselerek 12 kat artmıştır. Bunu Çalışma Bakanlığı’nın 2011 yılında aldığı, kozmetik ve kadın giyiminde uzmanlaşmış olan mağazalarda ve büyük mağazaların kadın bölümlerinde tamamı kadınlardan oluşan Suudi Arabistanlı satış personeli istihdam edileceği kararı izledi.[13]
İlk Suudi Arabistanlı kadın avukatlara da avukatlık ruhsatları 2013 yılı sonunda verildi.[14]
Ekonomik büyümeyi destekliyoruz
Kadınlara daha fazla özgürlük ve ekonomik olarak katkıda bulunma fırsatı sunarak Suudi Arabistan Vizyon 2030’da özetlenen büyük hedeflerinden ikisini gerçekleştirmek için stratejik ve proaktif adımlar atıyor: birinci olarak ülkenin işsizlik oranını %11,6’dan %7’ye düşürmek, ikinci olarak kadının işgücüne katılımını 2030 itibariyle %30[15]’a yükseltmek hedeflenirken Çalışma ve Sosyal Kalkınma Bakanlığı 2020 yılı itibariyle %28’e yükseltme geçici hedefine doğru çalışıyor.[16]
Hâlihazırda işe sahip olan Suudi Kadınların mevcut oranı yaklaşık %15 civarında ve Dünya Bankası’na göre kadının işgücüne katılım oranının en düşük olduğu 15 ülkenin 13’ü MENA bölgesinde yer alıyor[17]. Bu, işgücünün %39,39 olduğu küresel rakamla (2016 yılında) benzerlik gösterir[18]. GSYİH’nin yüksek olduğu çok sayıda bölgede rakam daha da yüksek: Fransa (%47,2), Almanya (%46,2), Japonya (%42,7), Güney Kore (%41,4) ve Norveç (%47,0).
McKinsey Global Institute araştırmasının sonucuna göre, MENA’da işgücüne kadın katılımı oranlarının artırılmasının olağanüstü ticari avantajları var. Eğer 2025’e kadar bölgedeki her ülke, ülkenin büyüme hızını işgücündeki kadın yüzdesinin en hızlı artışıyla eşleştirebilirse, McKinsey bunun MENA ekonomisine her yıl 600 milyar ABD$ kazanç sağlayacağını tahmin ediyor[19].
Bu rakamlar kadın işgücündeki kullanılmayan muazzam ekonomik potansiyeli gösteriyor. Hükümet, küçük ama önemli politika değişiklikleriyle, bu potansiyeli serbest bırakmakta kararlı olduğunu tekrar doğruladı.
Kadınların araç kullanmasına izin vermenin Suudi Arabistan ekonomisi üzerinde ölçülebilir bir etkisi olacağı tahmin ediliyor. Hatta bazı tahminler ekonomik etkinin 2030 yılı itibariyle 90 milyar ABD$ olacağını öner sürüyor[20] – bu da ülkenin GSYİH’sinde o tarihe kadar her yıl %0,4 ila %0,9 potansiyel artış olacağını öneriyor.
Kadınların, genellikle işgücünün yabancı üyeleri olan, sürücülere olan bağımlılığını azaltarak, “daha fazla para ‘ülkede kalacak’ ve ekonomide dolaşımda olacak”.[21] Suudi Arabistan’da tahmini olarak 800.000 erkek kadınlar için sürücü olarak çalışıyor – ve beş haneden biri bu amaçla bir sürücü işe alıyor[22] – bu da yılda 5,1 milyar ABD$ maliyet demek oluyor[23]. Bu, ailelere her ay, daha önce sürücüler için harcadığı, 400 ABD$ kazandırır – ve alım güçlerinde önemli artış sağlar[24].
Otomotiv endüstrisi de faydalanacak
Kadınlara sürücü ehliyeti vermenin şüphesiz otomotiv endüstrisi üzerinde doğrudan etkisi olacak. Aralık 2017’de Ipsos’un yayınladığı bir araştırmaya göre, kadınların çoğu (%70) yasak kaldırıldıktan sonra muhtemelen araç kullanacaklarını söylüyor.
Büyük çoğunluk aynı zamanda muhtemelen yeni bir araç alacaklarını, iki haneden biri de sürücüyü işten çıkarıp o aracı kullanacağını kaydetti.[25]
Suudi Arabistan yollarındaki sürücü sayısının yaklaşık olarak ikiye katlanması, otomotiv endüstrisindeki tedarik zincirlerinin artan aksesuar, servis, araç yıkama tesisleri ve sigorta ihtiyacından kâr sağlayacağı bekleniyor[26]. Gelecek on yıl içinde, yasanın doğrudan sonucu olarak araç sayısının ilave %20 artması bekleniyor[27] – sigortacıların ve üreticilerin en çok kazananlar olacağı da açık.
Lider otomotiv üreticilerinin yasaya tepkisi hızlı ve açıklayıcıydı. Ford ve Volkswagen hemen kadınları tebrik eden reklamlar yayınladı[28], görünüşe göre Suudi Arabistan hem kadın odaklı pazarlama kampanyaların hem de iki araçlı aile sayısında artışa tanıklık edecek.
Ancak, yasanın bazı iş kolları üzerinde olumsuz etkileri de olacak. Uber, örneğin, Suudi Arabistanlı yolcularının %80’inden fazlasının kadın olduğunu açıkladı[29]. Bu talebin 2018 yazından itibaren düşeceğini düşünmek mantıklı görünüyor. Careem sürücüleri de büyük ihtimalle olumsuz etkilenecek. Suudi Arabistan’da aynı zamanda 100.000’in üzerinde “kayıtlı” taksi var[30], gittikçe artan sayıda kadın sürücü ehliyeti aldıkça bunlara olan talep de düşebilir.
Dolaylı avantajlar
Makroekonomik düzeyde, Suudi Arabistan’daki çalışan kadın sayısındaki önemli artışlar büyük ulusal başarı olacaktır. Önemli doğrudan ekonomik etkisinin yanı sıra, Suudi Arabistanlı kadınların, ailelerin ve çocukların hayatlarını çeşitli yönlerden etkileyecektir; zihinsel sağlık ve memnuniyetten büyük ölçekli yoksulluğun azaltılmasına ve Suudi Arabistan’ın gelecek nesillerinin eğitim beklentilerini yükseltmelerine kadar.
YouGov’un Orta Doğu’da çalışan kadınlar üzerinde yaptığı bir araştırmaya göre[31], iş bulmanın ve sürdürmenin en önemli üç motivasyonu:
- “Finansal açıdan bağımsız olmak;
- Ev halkını desteklemek / onlara maddi olarak katkıda bulunmak, ve;
- Hayata dair bakış açısını genişletmek.”
Kadınların araç kullanmasına izin veren yasa bu üç amacın hepsini kolaylaştırmaya yardımcı olur; gerçek hayat üzerindeki etkileri de azımsanmamalıdır.
Dünya Bankası’na göre, “kadınların istihdamı hane gelirini – %25 kadar – önemli ölçüde artırabilir ve pek çok aileyi yoksulluktan kurtarabilir”[32]. Dolayısıyla, bu gelecek nesil için önemli avantajlar sağlayabilir.
Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü (International Institute for Strategic Studies) Jeoekonomi ve Strateji Direktörü Alia Moubayed kadınların gelirlerinin büyük kısmıyla çocuklarının eğitimine yatırım yapma eğilimine dikkat çekiyor. Suudi Arabistan’da işgücünde yer alan daha yüksek oranda kadının kız çocukları için okul kayıt oranlarını daha da yükselteceklerine inanıyor. Ona göre bu, “yoksulluğun azaltılması ve yaşam standardının yükseltilmesi için kritik bir etken”[33].
Suudi Arabistan’da daha parlak bir gelecek için çalışıyoruz . . .
Abdul Latif Jameel Suudi Arabistan kadınlarının yeteneklerinin, becerilerinin ve çabalarının her zaman farkında olmuştur. Onlarca yıldır Suudi Arabistan’daki tüm vatandaşların ve daha geniş MENAT bölgesinin refahını ve çevreyi iyileştirmek için hiç yorulmaksızın çalışmıştır.
2015 yılında, – Suudi Arabistan gençleri için öğrenim, eğitim ve istihdam fırsatları sunan, Jameel Toplumunun temel girişimlerinden biri olan – Bab Rizq Jameel, Cidde’deki bir etkinlikte Bab Rizq Jameel Female Recruitment Company (İşe Alım Şirketini) lanse etti. Sadece o yılın ilk yarısında, Bab Rizq Jameel kadınlar için 18.015 iş yaratılmasına yardımcı oldu[34]. Bab Rizq Jameel Female Recruitment Company Kıdemli Genel Müdürü Rola Basamad, grubun “cinsiyet eşitliğine ve üretken bir toplum ve gelişen ekonomi yaratmada kadının kritik rolüne olan temel inancını” vurgularken şirketin “Suudi Arabistan’daki kadınlara becerilerini geliştirmeleri ve yerli iş pazarında ayakta kalmaları için bir platform sağlama” hevesini ana hatlarıyla belirtti.[35]
2016 itibarıyla, Bab Rizq Jameel yaklaşık 1.400 özel sektör şirketiyle ortaklık yapmış ve Suudi
Arabistan’da 100.000’den fazla kadın için iş yaratılmasına yardımcı olmuştu[36]. “Kararlıyız… yeni yetişen genç yeteneklerin gelişimine yatırım yapacağız ve Suudi Arabistanlı kadınlar arasında gurur hissi oluşturacağız,” diyor Basamad.
Abdul Latif Jameel işletmeleri arasındaki diğer kuruluşlar da hükümetin kadınların ekonomiye katkısı konusundaki amaçlarını başarmasına yardım etmek için önemli zaman, enerji ve kaynak yatırımı yaptı.
. . . ve dünya çapında
Bu odak noktası sadece Suudi Arabistan’la sınırlı değil. Merkezi Amerika Birleşik Devletleri’nde Massachusetts Institute of Technology (MIT)’de bulunan Abdul Latif Jameel Poverty Action Lab (Yoksulluk Eylem Laboratuvarı) (J-PAL), yoksulluğu azaltabilecek olan potansiyel ulusal, bölgesel ve küresel politikaları çevreleyen bilimsel kanıtları değerlendirmeye devam ediyor. Kadınların daha fazla ekonomik katkı yapmasını sağlamak, yoksulluğun azaltılmasına yardımcı olacak potansiyel çözümlerde kilit rol oynayabilir.
“Eğer, toplum olarak, kadınları siyasi olarak güçlendirebilirsek—liderler, bilinçli seçmen ve aktif yurttaş olarak—kendi ekonomik hayatlarının kontrolünü almalarını sağlamış oluruz. Bu, onların ekonomik katkılarının ülkenin gelişiminden sağladıkları avantajlara yansımasını sağlar,”[37] dedi J-PAL aday üyesi Rohini Pande, Mart 2017’de Uluslararası Kadın Günü için gerçekleştirilen bir etkinlikte. Bu, Opening Doors’un İlkbahar 2017 sayısında da yayınlandı, devamını buradan okuyabilirsiniz.
J-PAL aday üyesi Erica Field şunları ekledi: “Geçen on yıl içinde, araştırmacılar kadınların ekonomik ve sosyal olarak güçlendirilmesinin etkilerinin yanı sıra sosyal politikaların ve programların kadınlar üzerindeki farklı etkileri üzerine kanıtlar oluşturdu. Hem kadınların hem de erkeklerin refahını artıracak kalkınma programları tasarlamak için bu etkileri anlamak ve ölçmek çok önemlidir.”
Bugüne kadar, J-PAL aday üyeleri 39 ülkede politikaların ve programların kadınlar ve kız çocukları üzerindeki etkilerine odaklanan 140’tan fazla değerlendirme yürüttü. Bunlar arasında çocuk evliliğini ve gebeliğini önleme; yüksek kalitede eğitime, iyi işlere ve liderlik fırsatlarına erişimi kolaylaştırma; ailelerinde ve toplumlarında karar verme gücünü güçlendirme çabaları ve daha fazlası yer alıyordu.
J-PAL gibi küresel çapta dikkat çeken araştırma programları ve kadınları ekonomik olarak güçlendirip istihdam fırsatlarına ulaşmalarına yardımcı olma girişimleri ile Abdul Latif Jameel her Suudi Arabistan vatandaşının kendi potansiyelini gerçekleştirebileceği ortamı desteklemeye devam edecek; çoğunluğun iyiliğine katkıda bulunacak ve ülkenin Vizyon 2030’da belirtilen büyük reformları gerçekleştirmesine ve geniş kapsamlı amaçlara ulaşmasına yardımcı olmaya devam edecek.
[1] Vision 2030, Kingdom of Saudi Arabia, April 2017
[2] Saudi Arabia driving ban on women to be lifted, BBC News, 27 September 2017
[3] Saudi Arabia to allow women into sports stadiums, BBC News, 29 October 2017
[4] Women Can Drive Now in Saudi Arabia. Here’s What They Still Can’t Do. Fortune, 28 September 2017
[5] Opening Doors: Gender Equality and Development in the Middle East and North Africa, The World Bank, 2013
[6] Saudi Arabia to allow women into sports stadiums as reform push intensifies, The Guardian, 30 October 2017
[7] Saudi Arabia allows cinemas for first time in over 35 years, Center for International Communication, Ministry of Culture and Information, Saudi Arabia, 11 December 2017
[8] Saudi Arabia Marks 87th National Day With Series of Concerts, Plays and Entertainment Events, Business Wire, 24 September 2017
[9] Saudi Arabia Marks 87th National Day With Series of Concerts, Plays and Entertainment Events, Business Wire, 24 September 2017
[10] The Bayt.com Status of Working Women in the Middle East Survey, Bayt and YouGov, November 2014
[11] Opening Doors: Gender Equality and Development in the Middle East and North Africa, The World Bank, 2013
[12] 130% spike in Saudi women joining workforce; 11.1 million expats in private sector, Gulf News, 4 July 2017
[13] Saudi Arabia Beyond Oil: The investment and productivity transformation, McKinsey Global Institute, December 2015
[14] Keys to The Kingdom: The slow rise of Saudi women, BBC, 9 April 2015
[15] Vision 2030, Kingdom of Saudi Arabia, April 2017
[16] 130% spike in Saudi women joining workforce; 11.1 million expats in private sector, Gulf News, 4 July 2017
[17] Despite high education levels, Arab women still don’t have jobs, The World Bank, 3 September 2016
[18] Labor force, female (% of total labor force), The World Bank, accessed November 2017
[19] How advancing women’s equality can add $12 trillion to global growth, McKinsey Global Institute, September 2015
[20] How Female Drivers Can Spur Growth in Saudi Arabia, Bloomberg, 27 September 2017
[21] How Female Drivers Can Spur Growth in Saudi Arabia, Bloomberg, 27 September 2017
[22] Driving ban survey Saudi Arabia, Ipsos, December 2017
[23] Saudi Royal decree will help families save money currently spent on private drivers, Arab News, 27 September 2017
[24] Saudi Royal decree will help families save money currently spent on private drivers, Arab News, 27 September 2017
[25] Driving ban survey Saudi Arabia, Ipsos, December 2017
[26] The real winner from Saudi’s new stance on women drivers, The National, 22 October 2017
[27] The real winner from Saudi’s new stance on women drivers, The National, 22 October 2017
[28] Saudi Arabia wants to revitalize its economy. Letting women drive will be part of that. The Washington Post, 29 September 2017
[29] Saudi Arabia bought a huge stake in Uber. What does that mean for female drivers? The Washington Post, 2 June 2016
[30] Women allowed to drive in the Kingdom of Saudi Arabia from 2018: Will this reshape mobility patterns? New Mobility, 3 October 2017
[31] The Bayt.com Status of Working Women in the Middle East Survey, Bayt and YouGov, November 2014
[32] The Status and Progress of Women in the Middle East and North Africa, The World Bank, accessed November 2017
[33] How Female Drivers Can Spur Growth in Saudi Arabia, Bloomberg, 27 September 2017
[34] Bab Rizq Jameel launches a company for female recruitment in Saudi Arabia, Abdul Latif Jameel, 15 September 2015
[35] Bab Rizq Jameel launches a company for female recruitment in Saudi Arabia, Abdul Latif Jameel, 15 September 2015
[36] Bab Rizq Jameel enables more women to enter the workforce in Saudi Arabia by helping generate thousands of employment opportunities, Abdul Latif Jameel, 20 June 2016
[37] Celebrating International Women’s Day, Abdul Latif Jameel Poverty Action Lab, 8 March 2017
Basın Kitine Eklendi
