Orta Doğu, su sorunlarını çözecek yatırımlara aç

2021 yazı Orta Doğu’nun en sıcak yazlarından biriydi ve sıcaklıklar, yaz dönemi normal sıcaklık seviyelerinin neredeyse yedi derece daha üstüne çıkarak bazı yerlerde 50 Santigrat dereceye ulaşıyordu. Tüm belirtiler, bu ısınmanın tek seferlik olmadığı yönünde.

Sıcaklık arttıkça doğal su kaynakları daha da kıt hale gelir; bu da kaynak ve altyapı çeşitliliğindeki eksiklik nedeniyle Körfez İş Birliği Konseyi’ndeki ülkelerde şiddeti gün geçtikçe artan bir sorundur. Su kıtlığı sorununun artık bölgenin insanlarının, ekonomisinin ve geleceğinin karşı karşıya olduğu en büyük zorluklardan biri olduğunu söylemek abartılı değildir.

Talep ve arz arasındaki makas artıyor

İstatistikler bu zorluğun büyüklüğünü doğruluyor.

UNICEF, dünyada su sıkıntısı çeken 17 ülkeden 11’inin Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da olduğunu belirtiyor: Katar, İsrail, Lübnan, İran, Ürdün, Libya, Kuveyt, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn ve Umman[1].

2020 yılında, Orient Planet Research tarafından hazırlanan bir raporda[2] Körfez İş Birliği Konseyi ülkelerinin su ihtiyaçlarının 2050 yılına kadar yılda 33.733 metreküpe ulaşacağı tespit edilmiştir, ancak bölgenin gelecekteki tahmini depolama alanı yalnızca 25.855 metreküptür. Bu rapor, bölgenin önümüzdeki 30 yıl içinde nüfusunun ihtiyaçlarını karşılamak için su rezervlerini %77 artırması gerektiğini ortaya koymuştur.

Orient Planet Group genel müdürü Nidal Abou Zaki şu şekilde ifade ediyor; “Bugün Körfez İş Birliği Konseyi ülkelerinin genelinde 50 milyondan fazla insan yaşıyor ve 2050 yılına kadar bu nüfusa yaklaşık 14 milyon insan daha eklenebileceği öngörülüyor. Körfez ülkelerinde su kullanımının yoğun olduğu bir yaşam tarzı yaygındır ve istikrarlı ekonomik ilerleme neticesinde arz ve talep arasındaki boşluk gelecekte daha da genişleyecektir.”

Körfez İş Birliği Konseyi’ndeki her ülke bu zorluğa karşı mücadele etmelidir.

Suudi Arabistan, dünyada en az su kaynaklarına sahip ülkelerden biri olarak sınıflandırılmıştır. Mutlak su kıtlığı seviyesi kişi başına 500 metreküptür, ancak Suudi Arabistan’da kişi başına yıllık su miktarı yalnızca 89,5 metreküptür[3]. BAE’de taban suyu seviyesi son 30 yıl boyunca yılda yaklaşık 1 metre düşmüştür ve ülkenin doğal tatlı su kaynaklarının yaklaşık 50 yıl içinde tükeneceği tahmin ediliyor[4].

Kırsal alanlardan kentsel bölgelere göç, nüfus artışı, kötü su yönetimi, altyapının bozulması ve yönetişim sorunları büyük bir sorunu daha da kötüleştiriyor. Körfez İş Birliği Konseyi dünyadaki en hızlı büyüyen nüfuslardan birine sahiptir ve ortaya çıkan bu sonuçların çoğu şehirlerde hissedilmektedir.[5] Körfez İş Birliği Konseyi üye ülkelerinin toplam nüfusu 2022 yılında 54 milyondan fazladır. Sadece Suudi Arabistan’ın nüfusuysa yaklaşık 36 milyondur.[6]

Sonuçlarla yüzleşmek

Su sıkıntıları halihazırda Körfez İş Birliği Konseyi ülkelerinin genelinde büyük çaplı sosyal ve ticari etkiler yaratıyor. 10 kişiden 9’unun yüksek veya son derece yüksek su stresi olan bölgelerde yaşadığı bu ülkelerdeki çocuklar, bu etkileri en çok hisseden taraftır[7].

Dünya Bankası’na göre, su kıtlığı önümüzdeki 30 yıl içinde bazı bölgelerde GSYİH’nin yüzde 6’sı kadar bir maliyete yol açabilir.[8] Bu aynı zamanda göçe yol açacak, gıda fiyatlarını ve çatışma riskini artıracaktır. Halihazırda birçok nehir ve göl, iki veya daha fazla ülke tarafından paylaşıldığından dolayı bölgede düzenli olarak su kaynakları ile ilgili anlaşmazlıklar görülüyor.

Bağımsız enerji politikası analiz uzmanı Sagatom Saha şu ifadelerde bulundu: “Orta Doğu’da Fas’tan İran’a kadar her ülke, su kaynaklarını bir komşusuyla paylaşıyor ve bazılarının az miktarda kendi tatlı su kaynakları var.[9] Daha uygun fiyatlı tuzdan arındırma ve daha az su kullanımına dayalı tarım uygulamaları, ısınmanın neden olacağı gıda ve sağlık sorunlarının önlememize yardımcı olabilir. İklim değişikliği önümüzdeki on yıllar içinde gerçekleşecek, ancak bugün benimsenen politikalar bu sorunun Orta Doğu’da nasıl bir etki yaratacağını belirleyecektir. Politika yapıcılar bunu kaderine terk etmemeli.”

Daha acil bir durum

Su kıtlığı yeni bir olgu olmasa da dünya genelindeki uzmanlar bu sorunun son on yılda hız kazandığı ve daha da hızlanacağı konusunda hemfikirdir.

İklim değişikliği, önümüzdeki beş, on yıl veya daha uzun süre boyunca bu sorunun devam etmesine sebep olacaktır. 2021 yılında yayımlanan bir araştırma makalesi olan Arab Climate Futures (Arap İklim Geleceği), Orta Doğu için öngörülen ortalama sıcaklık artışının 2040 ve 2059 arasında 2,0 ila 2,7 Santigrat derece olacağını öngörüyor. Hatta bazı bölgelerde bu sıcaklık artışı 3,3 dereceye kadar çıkabilir. [10]

Ağustos 2021’de BM Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli tarafından yayınlanan bir raporda, Körfez İş Birliği Konseyi ülkelerinde kışların daha kuru ve yazların daha yağışlı olacağı öngörülüyor. Bununla birlikte, elde edilen bu ekstra su, aşırı sıcaklık dalgaları nedeniyle hızlı ve geri dönüşsüz bir şekilde kaybedilecektir.

Suudi Arabistan King Abdulaziz Üniversitesi İklim Değişikliği Araştırmaları Merkezi direktörü Mansour Almazroui’ye göre: “Buradaki sorun, yağan yağmurun bu sıcaklık artışıyla birlikte buharlaşacak olmasıdır. Bu yağmur her zamanki gibi normal bir şekilde yağmayacak. Aşırı yoğun bir şekilde yağacak, yani Çin, Almanya ve Belçika’daki gibi seller oluşacak. Bu seller Orta Doğu için büyük bir sorun yaratacak. Bu gerçekten büyük bir iklim değişikliği sorunu.” [11]

Mart 2022’de UNICEF bu endişeyi dile getirdi: UNICEF Bölgesel iklim değişikliği danışmanı Chris Cormency, “Su kıtlığı bu bölgede daha da kötüleşecek” ifadelerinde bulundu.[12]

Şu ana kadar atılan adımlar

Halihazırda su talebi bölgenin çoğunda arzın çok daha ötesine geçtiği için, bu durum fark edilir bir şekilde öncesinde karşılaşmadığımız daha acil bir hal almıştır. İyi haber şu ki Körfez İş Birliği Konseyi’ndeki hükümetler, iklim acil durumlarına hızlı ve kararlı bir şekilde yanıt veriyor ve son birkaç yıl içinde hızlı ilerleme kaydediyor.

Suudi Arabistan hükümeti 2019 yılında ulusal su programı olan Qatrah’ı başlattı. Çevre, Su ve Tarım Bakanlığı bünyesinde faaliyetlerini sürdüren Qatrah, bu sorun hakkında yaratacağı farkındalıkla bireyleri, su tüketim alışkanlıklarını değiştirmeye teşvik edip 2030 yılına kadar[13] kişi başına su tüketimini %43 azaltarak 150 litreye düşürmeyi hedefliyor. Ayrıca Suudi Arabistan’da suyun büyük çoğunluğunu tüketen tarım sektöründe su tüketimini azaltmayı da amaçlıyor.

Benzer şekilde Katar da 2008 yılında ekonomik kalkınmayı, insan ve doğal kaynaklarla dengelemeyi hedefleyen Ulusal Vizyonunu (QNV) başlattı. QNV 2030, su tüketimini verimlileştirmeyi ve geleneksel olmayan su kaynaklarının kullanımını teşvik etmeyi taahhüt ediyor.

2019 yılında yeraltı suyu rezervleri tükenen BAE, kaynakları üzerinde yoğun bir baskı yaşayan birçok ülkeden biriydi.[14] Buna karşılık Su Güvenliği Stratejisi 2036, ülkenin su kaynaklarına olan talebi %21 azaltma, arıtılmış suyun yeniden kullanımını %95’e çıkarma, her bir kişinin ortalama tüketimini yarıya indirme ve aşırı acil durumlarda 45 günden fazla bir depolama kapasitesi geliştirme hedeflerinin nasıl gerçekleştirileceğini tanımlamıştır.[15]

Enerji ve Altyapı Bakanı Suhail Al Mazrouei şu ifadelerde bulundu: “BAE’de yağış miktarı az olduğundan dolayı bu strateji ortaya çıktı. Önümüzdeki yıllarda temiz, yeterli ve uygun fiyatlı suya erişimi sağlamak için kaynaklarımıza odaklanmak zorundaydık. Bu kurak ortamda yaşamaya devam edebilmek için daha çok çalışmamız gerekiyor.”

Tuzdan arındırma fayda sağlıyor

Körfez İş Birliği Konseyi ülkelerinin daha fazla çalışarak su kıtlığı sorunlarını aşmasında yardımcı olan temel teknolojilerden biri de tuzdan arındırma teknolojisidir. Deniz suyunun tuz ve diğer maddelerden arındırılarak tatlı su elde edilmesini sağlayan bu işlem sayesinde içilebilir veya sanayi ve tarım endüstrilerinde kullanılabilir ultra saf su üretilebilir.

Orta Doğu’da günlük su ihtiyacının %90’ından fazlası halihazırda tuzdan arındırma teknolojisiyle karşılanmaktadır. Tuzdan arındırma yatırımları hızla artmaya devam ediyor ve dünyanın tuzdan arındırma yatırımlarının yaklaşık %48’i Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da gerçekleşiyor[16].

Bölgeye göre tuzdan arındırma kapasitesi

Shuqaiq 3: suyu okyanuslardan alıyor

Günde dört milyon metreküp tuzdan arındırılmış su üreten Suudi Arabistan,[17] küresel tuzdan arındırma üretiminin beşte birini gerçekleştiren, dünyadaki en büyük tuzdan arındırma pazarıdır.[18]

Qatrah programının bir parçası olarak, su tedarikini artırmak ve artan talep karşısında daha da ileri bir seviyeye ulaşmak için önümüzdeki on yıl boyunca yeni tuzdan arındırma projelerine 80 milyar ABD doları yatırım yapmayı hedefliyor. Bu yılın başlarında, 2021’de günde 2,54 milyon metreküp olan tuzdan arındırma kapasitesini yaklaşık altı yıl içinde 2027’ye kadar günde 7,5 milyon metreküp suya kadar çıkaracak 60 yeni tuzdan arındırma projesini duyurdu.

Bu yatırımların ilk başlarında yer alan projelerden biri ülkenin güneybatı Jizan eyaletinde bulunan Kızıldeniz kıyılarındaki Shuqaiq 3 tuzdan arındırma tesisidir.

İhalesini, Almar Water Solutions (Abdul Latif Jameel Enterprises aracılığıyla), Acciona, Marubeni Corporation ve Rawafid Alhadarah Holding Co konsorsiyumunun kazandığı Shuqaiq 3, Ocak 2022’de ticari faaliyetlerine başladı. Dünyadaki en büyük Ters Ozmoz (RO) tuzdan arındırma tesislerinden biridir ve ülkenin su sektörünün modernizasyonunda önemli bir projedir.

Shuqaiq 3’ün yapımında 2.000’den fazla kişi çalışmıştır. Tesiste, uçtan uca yerleştirildiğinde yaklaşık 54 km uzunluğunda ölçüm yapabilen 7.000’den fazla ters ozmos basınç tüpü bulunuyor. Asir ve Jizan eyaletlerindeki 1,8 milyon kişinin su ihtiyacının karşılanmasına yardımcı olmak için günde 180 Olimpik yüzme havuzuna eşdeğer 450.000 metreküp nominal üretim kapasitesine sahiptir.

Teknik Müdür Luis Morales’in açıkladığı gibi, tesisin mümkün olduğunca enerji verimli olmasını sağlamak ve çevresel etkisini en aza indirmek en başından beri önemli hususlardı:

“Enerji tüketimini azaltmak için kendi tasarımlarımızı uyarladık. Örneğin, derin deniz suyunda daha verimli çalışması için membranları sistemimize uyarlamak amacıyla membran tedarikçileriyle yakın bir çalışma yürüttük. Ayrı ayrı monte edilmiş yüksek basınçlı pompalar yerine bir “iskelete” monte edilmiş yüksek basınçlı pompalar kullanan bir sistem tasarladık. Bu, tüm pompaları aynı anda yönetmemizi sağlayarak verimliliği önemli ölçüde artırmaktadır. Suyun membranlardan iki kez geçmesi için iki geçişli bir proses kullandık. Verimliliği daha da artırmak amacıyla birinci ve ikinci geçiş arasında mükemmel dağılımı bulmak için verileri dikkatle analiz ederek bu süreç üzerinde ince ayar yapma imkanına sahip olduk.

“Ayrıca, su pompası basıncını 4,5 bardan 3,9 bara düşürmek için teknik uzmanlarımızla birlikte çalıştık. Bu, çok büyük bir miktar gibi görünmeyebilir ancak ürettiğimiz su miktarı açısından bakıldığında basınçtaki bu küçük azalma, enerji verimliliğinde çok büyük kazançlar sağlıyor.”

Shuqaiq 3, su sektöründe sınıfındaki en karmaşık, yenilikçi ve sürdürülebilir tesislerden biri olarak tanınmaktadır. Bu proje, Eylül 2019’da Dubai’de düzenlenen 2019 Orta Doğu Enerji Ödülleri’nde Yılın Kamu Hizmetleri Projesi ödülünü kazanarak bölgedeki en önemli projelerden biri olma konumunu pekiştirdi.

Almar Water Solutions CEO’su Carlos Cosín şu ifadelerde bulundu: “Shuqaiq 3 tuzdan arındırma tesisini inşa ederken kullandığımız tekniklerle gurur duyuyoruz. COVID-19’un neden olduğu zorluklar bizim için adeta bir sınav oldu ve projeye katılan herkesin en başarılı olduğu yönlerini ortaya çıkardı. Onlar sayesinde bugün Shuqaiq 3’ün bölgedeki en iddialı projelerden biri olduğunu ve milyonlarca insanın yaşam kalitesini iyileştirerek insanlar, sanayi ve tarım için tatlı su tedarik edeceğini söyleyebiliriz”.

Buna ek olarak Almar Water Solutions, ülkenin su altyapısını yeniden canlandırmak için AA Water Developments’ı oluşturmak üzere Mısır’daki Hassan Allam Utilities ile bir iş ortaklığı girişiminde bulundu. Bu durum, Mısır’da büyük bir tuzdan arındırma hizmetleri şirketi olan Ridgewood Group’un satın alınmasına yol açtı. Ridgewood, her gün 82.440 metreküp güvenli ve temiz içme suyu sağlama kapasitesiyle ülke genelinde 58 tuzdan arındırma tesisi işletiyor. 

BAE aynı zamanda bu yıl tamamlanacak olan Taweelah tesisini de içeren büyük tuzdan arındırma projeleri üzerinde çalışıyor. Bu projeler günde 900.000 metreküpten fazla su kapasitesine sahip olacak ve 350.000’den fazla hanenin su taleplerini karşılayacak. Dünyanın mevcut en büyük ters ozmos tesisinden %44 oranda daha büyük olacak.

Ayrıca BAE’de, Jebel Ali tesisi kompleksi günde 150.000 metreküp su kapasitesine sahipken Sharjah Elektrik ve Su Kurumu, Al Hamriyah’ta günde 410 milyon litre su üretecek olan ve 2026 yılında açılması beklenen bir tuzdan arındırma tesisi inşa ediyor.

Bu arada Umman’daki Oman Power and Water Procurement Company (OPWP) şirketi, ülkenin enerji ve su kapasitesinin tek sorumlusu olarak yenilenebilir enerji ve su kaynaklarında çeşitli projeler uygulamak için 1,25 milyar ABD dolarından fazla yatırım yapmayı planlıyor.

Ülkede halihazırda faaliyet gösteren dokuz adet tuzdan arındırma tesisinden birisi olan ve 314 milyon ABD doları tutarındaki Barka 4, bu projeler içindeki en yeni ve en büyük proje olup, tam kapasiteyle günde 337 milyon litre su üretmektedir. OPWP’nin yatırım programının bir parçası olarak Muscat ve Barka’da yatırım tutarı 350 milyon ABD dolarına yakın iki yeni tuzdan arındırma tesisi kurma planları devam ediyor. Muscat’taki Ghubrah 3 IWP, günde 300.000 metreküp su üretim kapasitesine sahip olacak, Barka 5 IWP ise günde 100.000 metreküp üretim yapacak[19].

Bu projelerde görüldüğü gibi Orta Doğu, su kıtlığı ile ilgili en büyük zorluklardan bazılarıyla karşılaşsa da bunların üstesinden gelmek ve su tedarikinin güvende olduğu bir gelecek için gereken kararlılığa, odaklanmaya ve yatırım stratejilerine de sahiptir.

“Suyu tuzdan arındırma şu anda hayati önem taşımaktadır ve su kaynakları üzerindeki baskı artmaya devam ettikçe daha kritik hale gelecektir. Abdul Latif Jameel Başkan Vekili ve Başkan Yardımcısı Fady Jameel sözlerine şu şekilde devam ediyor; “Siyasi istikrar, ekonomik büyüme ve milyonlarca insanın hayatına devam etmesi buna bağlıdır.”

“Su kıtlığı zorluğunun üstesinden gelmek için tüketimi azaltmak ve daha verimli atık su geri dönüşümünü geliştirmek için koordineli çabalar gerekse de suyu tuzdan arındırma, gezegenimizin geleceğini güvenceye almak için kullanabileceğimiz araçlarımızın önemli bir parçası olmaya devam edecektir.

Su krizi herkesin sorumluluğundadır ve bu zorluğun üstesinden birlikte gelebileceğimize inanmak için birçok nedenimiz var.”

[1] https://www.unicef.org/press-releases/one-five-children-globally-does-not-have-enough-water-meet-their-everyday-needs

[2] https://www.orientplanet.com/PressReleasesWM.html

[3] https://borgenproject.org/water-crisis-in-saudi-arabia/

[4] https://thewaterproject.org/water-crisis/water-in-crisis-middle-east

[5] http://graphics.eiu.com/upload/eb/gulf2020part2.pdf

[6] https://worldpopulationreview.com/country-rankings/gcc-countries

[7] https://www.unicef.org/mena/water-scarcity

[8] https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2016/05/03/climate-driven-water-scarcity-could-hit-economic-growth-by-up-to-6-percent-in-some-regions-says-world-bank

[9] https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/how-climate-change-could-exacerbate-conflict-in-the-middle-east/

[10] https://www.iss.europa.eu/content/arab-climate-futures#:~:text=Climate%20change%20in%20the%20Middle,severely%20impacted%20by%20its%20effects

[11] http://iwconf.org/podcast-iwc

[12] https://www.unicef.org/press-releases/one-five-children-globally-does-not-have-enough-water-meet-their-everyday-needs

[13] https://www.waterworld.com/wastewater/article/16202937/saudi-arabia-launches-program-for-a-drastic-reduction-in-water-use

[14] https://www.thenationalnews.com/uae/environment/uae-water-resources-under-extreme-stress-new-report-finds-1.895660

[15] https://u.ae/en/about-the-uae/strategies-initiatives-and-awards/federal-governments-strategies-and-plans/the-uae-water-security-strategy-2036#:~:text=In%20September%202017%2C%20Ministry%20of,vision%20to%20achieve%20prosperity%20and

[16] https://menadesal.com/wp-content/uploads/2020/02/MENA-Desalination-Feb-2020.pdf

[17] https://menadesal.com/wp-content/uploads/2020/02/MENA-Desalination-Feb-2020.pdf

[18] https://gulfbusiness.com/uae-saudi-arabia-lead-global-water-desalination-projects/

[19] https://www.zawya.com/en/economy/gcc/water-energy-projects-to-see-125bln-investments-in-oman-kh94kvuc