Yapay zekanın geleceğine yatırım yapmak

Bir robota vatandaşlık veren ilk ülke Suudi Arabistan oldu (yıllık olarak düzenlenen Gelecek Yatırım Girişimi (FII) Konferansı 2017’de).

Hanson Robotics tarafından geliştirilen “Sophia” göz temasını koruyabilmesi, yüzleri tanıyabilmesi ve insan konuşmalarını anlayabilmesi için Yapay Zeka (AI) ile donatılmıştır[1].

Aynı yıl yani 2017’de yapay zeka için kendi bakanlığına sahip olan ve yapay zekayı geliştirmek için uzun vadeli ulusal bir strateji geliştiren dünyadaki ilk ülke olan BAE, Omar bin Sultan Al Olama’yı yapay zekadan sorumlu devlet bakanı olarak atamıştır.

Bu iki ülke, yapay zekaya olan bağlılıklarını farklı şekillerde sergilemenin yanı sıra Orta Doğu’nun “dördüncü sanayi devriminin” (2015 yılında Dünya Ekonomik Forumu icra kurulu başkanı Klaus Schwab tarafından oluşturulan bir terim) ön saflarında yer alacağını dünyanın geri kalanına da gösterdi[2].

PwC tarafından gerçekleştirilen bir çalışmaya göre[3] yapay zekanın küresel ekonomiye potansiyel katkısı 2030 yılına kadar yaklaşık 16 trilyon ABD doları bulacak ve Orta Doğu’nun payında da bu faydaların yaklaşık %2’sinin düşmesi bekleniyor – bu da yaklaşık 320 milyar ABD dolarına tekabül ediyor.

En büyük kazancın BAE’de gerçekleşmesi bekleniyor; burada yapay zekanın GSYİH’ye %14’e yakın bir oranda katkıda bulunması ve 2030 yılında Suudi Arabistan’da GSYİH’nin %13’üne yakın bir tutarın yapay zeka tarafından sağlanması bekleniyor. Yapay zekanın bu iki ülkenin ekonomilerine olan katkısı, Güney Avrupa’daki ve gelişmiş Asya ülkelerindeki ekonomilerle eşit düzeydedir. Bu raporda, bölgede fayda sağlayacak diğer ülkeler arasında bulunan Bahreyn, Kuveyt, Umman ve Katar’ın milli gelirlerinin %8,2’sine eşdeğer 45,9 milyar ABD doları tutarında bir artıştan yararlanacağı belirtiliyor. Orta Doğu bölgesinde genel olarak yapay zekanın GSYİH’ye katkısının her yıl %20 ila %34 artacağı tahmin edilmektedir

PwC, yapay zeka ile verimlilikte büyük kazanımlar elde edileceğini öngören tek küresel danışmanlık kuruluşu değildir. McKinsey Global Institute yapay zekanın 2030 yılına kadar mevcut küresel ekonomik çıktıya kademeli olarak %16 veya yaklaşık 13 trilyon ABD Doları katkı sağlama potansiyeline sahip olduğunu tahmin eden bir rapor[4] yayınladı. Bu arada, Dünya Ekonomik Forumu (WEF), iş faaliyetlerinin Bahreyn ve Suudi Arabistan’da %46’sının, BAE’de %47’sinin, Mısır’da %49’unun ve Katar’da %52’sinin otomasyona uygun olduğunu bildirdi[5]. Ayrıca, yapay zekanın etkisi nedeniyle işler ister azalsın ister aynı kalsın ister artsın; beceri profilleri açısından büyük bir değişim geçiriyorlar. WEF İşlerin Geleceği[6] analizi, 2020’ye kadar Körfez İşbirliği Konseyi (GCC) ülkelerinde ihtiyaç duyulacak temel becerilerin %21’inin 2015’te ihtiyaç duyulan becerilere kıyasla farklı olacağını ortaya koymuştur.

Bu bölgedeki hükümetler yapay zekaya hem ödül hem de ceza motivasyonuyla odaklanır. Yapay zekaya yatırım yaparak ekonominizi güçlendirebilir ve geleceğe hazırlayabilirsiniz. Onu ihmal ederseniz geride kalma riskiyle karşı karşıya kalırsınız.

Suudi Arabistan, BAE ve diğer Orta Doğu ülkeleri için bu kesinlikle söz konusu olmayacaktır. Çünkü bu ülkeler son pandeminin neden olduğu gecikmelere rağmen yapay zeka planlarına yatırım yapmaya devam etmiştir.

Suudi Arabistan yolu gösteriyor

Suudi Arabistan yapay zekayı nasıl geliştireceğini ulusal kalkınma stratejisi Vizyon 2030’da ortaya koymuştur. Bu vizyon, yapay zekanın kamu sağlığını, refahını ve eğitim hizmetlerini etkilemesinin yanı sıra NEOM gibi akıllı şehirlerin geliştirilmesinde temel bir rol oynamasını öngörüyor. Vizyon 2030, ülkeyi bilimsel yenilik açısından en rekabetçi ülkelerden birine dönüştürmek için tasarlanmıştır. Öyle ki Suudi hükümeti tek başına yapay zekanın ilerlemesi için 20 milyar ABD doları tahsis etmiştir[7].

İlk adımının, ulusal bir veri ve yapay zeka kurumu olan Suudi Veri ve Yapay Zeka Kurumu’nu (SDAIA) kurmak olduğunu ve bunun ‘Veri, 21. Yüzyılın petrolüdür’ sloganıyla iddialı bir şekilde başlatıldığını söylüyor[8]. Bu kurumun görevi, ülkeyi veriye dayalı ekonomiler ligi arasında küresel bir lider olarak konumlandırmaktır.

2020 yılında SDAIA, 2030 yılına kadar bu alanda küresel bir lider olma planının bir parçası olarak 20 milyar ABD doları yabancı ve yerel yatırım çekmeyi amaçlayan Ulusal Veri ve Yapay Zeka Stratejisini (NSDAI)[9] duyurdu.

Bugüne kadar, devletin dijital varlıklarının (hükümetin 80’den fazla veri setinin) %30’unu içeren ulusal bir veri bankası kurmuş ve G-Cloud’u kurarak e-devlete yönelik adımlar atmıştır. Bölgedeki en büyük bulutlardan birini oluşturmak için 40’tan fazla devlet kurumunun sahip olduğu 83 veri merkezini birleştirmeyi hedeflemektedir. Ayrıca

devlet harcamalarında 10 milyar ABD dolarından fazla tasarruf ve ek gelir sağlayabilecek fırsatları tespit etmek için verileri yapay zeka ile analiz etmektedir.

SDAIA’nın üç temel kuruluşu Ulusal Veri Yönetimi Ofisi (NDMO), Ulusal Bilgi Merkezi (NIC) ve Ulusal Yapay Zeka Merkezidir (NCAI). Bu üç kuruluşun her biri, veri odaklı ve yapay zeka destekli bir devlet ve ekonomi oluşturma taahhüdünü yerine getirmeye yardımcı olmak için tasarlanmıştır.

NDMO, ulusal verileri ulusal bir varlık olarak dijitalleştirirken NCAI, yapay zeka araştırmalarını yöneterek, yapay zeka çözümleri geliştirerek, devlete yapay zeka alanında stratejik danışmanlık hizmetleri sağlayarak ve yapay zeka eğitimini geliştirerek yapay zeka inovasyonundaki ilerlemeleri desteklemeye odaklanır. NIC, ülkenin devlet kurumları için en son teknolojiye sahip hizmetler ve dijital çözümler sunmaktadır[10].

Suudi Yapay Zeka Şirketi (SCAI), hedeflenmiş yatırımlar ve önde gelen şirketlerle ortaklıklar yoluyla yapay zekanın geleceğini şekillendirmenin yanı sıra ülkenin kendi stratejik kabiliyetleriyle küresel pazarda doldurabileceği ve çabalarının karşılığını alabileceği boşlukları belirlemekle de yükümlüdür. Çözümlerinden biri, taranan belgelerden metin ve verileri otomatik olarak çeken yapay zeka tabanlı bir belge veri çekme platformudur. Bir diğeri, emir almak ve yorumlamak veya sözlü komutları anlamak ve uygulamak için ses veya konuşma tanıma teknolojilerinden faydalanan bir ses analiz platformudur. SCAI aynı zamanda okunanları anlamaya ve anlamsal analize odaklanan doğal dil algılama platformlarına sahiptir.

Ayrıca Suudi Arabistan, inovasyon hakkındaki bilgileri artırmak ve girişimcileri dijital gelişim için iş modelleri geliştirmeye teşvik etmek amacıyla öğrenciler ve girişimcilere yönelik bir dizi inovasyon laboratuvarına yatırım yapmaktadır.

Yeni kurulan ve ilk turda 40.000 teklif alan ‘FekraTech’ (Arapça “fikriniz” anlamına gelir) laboratuvarı buna örnek olarak gösterilebilir. Bir diğer gelişme ise iş geliştirme ve inovasyonu teşvik edecek, yabancı yatırımları çekecek ve küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ’ler) büyümesini destekleyecek ulusal bir fikri mülkiyet ekosistemi oluşturmakla görevli yeni Fikri Mülkiyet Kurumunun (SIPA) kurulmasıdır.[11]

Teknoloji, Endüstri ve Dijital Kabiliyetler Bakanı Yardımcısı Dr. Ahmed Al Theneyan, hükümetin hedefinin, kadınların bilişim ve iletişim teknolojileri alanına katılımını ikiye katlarken yaklaşık 20.000 öğrenciyi eğitmek ve 20.000 iş yaratmak olduğunu söyledi[12]. Aynı zamanda, Eğitim Bakanlığı gelecekteki ihtiyaçları karşılamak için K-12 eğitimine yapay zeka, veri bilimi ve veri güvenliği gibi dijital becerileri de dahil etmektedir.

Vizyon 2030 Suudi Arabistan’ın önde gelen şirketlerle ortaklıklar kurarak yapay zekanın geliştirilmesini hızlandırmak istediğini açıkça göstermektedir. Sırasıyla Huawei, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) ve Alibaba Cloud ile yapılan bu ortaklık anlaşmalarının en sonuncusu Riyad’daki 2022 Küresel Yapay Zeka Zirvesi’nde duyuruldu.

NCAI, Huawei[13] ile ülkenin Ulusal Yapay Zeka Becerilerini Geliştirme Programında stratejik işbirliğini sağlamak için bir mutabakat zaptı (MoU) imzaladı. Huawei, bu anlaşma kapsamında Suudi Yapay Zeka mühendislerini ve öğrencilerini eğitecek ve Arapça’nın Yapay Zekada sağlayacağı becerileri ele alacak. NCAI ve Huawei ayrıca “teknoloji çözümlerini yerelleştirmek için bir Yapay Zeka Beceri Platformu oluşturmaya yönelik araştırmalar yapacak”.

SDAIA, sürdürülebilir kalkınma için yapay zeka teknolojilerinden ve uygulamalarından elde edilen faydaları optimize etmek amacıyla işbirliği yapmak üzere BM’nin bu alanda uzmanlaşmış ajansı olan ITU ile bir mutabakat zaptı imzaladı[14]. Suudi Arabistan, çok paydaşlı katılım, uluslararası işbirliği ve bilgi paylaşımı sağlayacak bu projelerin, faaliyetlerin ve girişimlerin geliştirilmesinde ITU’yu desteklemeyi kabul etmiştir.

SDAIA ayrıca güvenlik ve emniyet, ulaşım, şehir planlama, enerji, eğitim ve sağlık gibi alanlarda faydalanmak üzere dijital ve yapay zeka hizmetleri geliştirmek için Alibaba Cloud[15] ile bir mutabakat anlaşması imzaladı. SDAIA şu beyanlarda bulundu:

“Alibaba Cloud ile yapılan bu ortaklık, vatandaşlarımız için sürdürülebilir ekonomik kalkınmayı ve yüksek yaşam kalitesini destekleyecek bilgiye dayalı teknolojileri ve yapay zeka tekniklerini kullanılabilir hale getirerek şehirlerimizin dönüşümünü hızlandıracak.”

Zirvede sunulan Tanıtım Belgesi, Akıllı Bir Ulus için Akıllı Bir Vizyon: Geleceğe Hazır Bir Ulus İnşa Etme[16], vizyonu ülkenin bu yöndeki tutkusunu net bir şekilde ortaya koydu: “canlı bir toplum, gelişen bir ekonomi ve istekli bir ulus yaratma vizyonunu gerçekleştirmede akıllı şehirlerin sağladığı destek çok önemli.”

Bunun sonuçları zaten görünüyor. Yönetim Geliştirme Enstitüsü’nün (IMD)[17] Akıllı Şehir Endeksine göre Riyad, 2021 yılında en akıllı şehirler sıralamasında G20 ülkelerinin başkentleri arasında üçüncü ve küresel olarak 30. sırada yer alarak önceki yıla göre 23 basamak yukarıya çıktı. Medine şehri de ilk kez endekse girdi ve küresel olarak 73. sırada yer aldı.

Akıllı şehirlerin simgesi NEOM. Ülkenin kuzeybatısında geliştirilmekte olan 500 milyar ABD doları değerindeki bu şehrin, yapay zeka ile kontrol edilen ve geliştirilen otomobilsiz, karbon nötr bir ortamda 9 milyon insana ev sahipliği yapan dünyanın en gelişmiş akıllı şehri olacağı öngörülmektedir.

NEOM’un inşa süreci devam ederken yapay zeka devletin diğer alanlarında ilerlemeye devam etmektedir. Yapay zekanın uygulandığı alanlar arasında sağlık hizmetleri, adalet, turizm, kamu hizmetleri ve kamu idaresi sıralanabilir. Örneğin, Sağlık Bakanlığı elektroensefalogram uygulanan hastalar, inme hastaları, yoğun bakım hastaları ve radyoloji uygulanan hastalar için sanal hizmetler sağlayan Orta Doğu’daki ilk sanal hastane olan Seha Virtual’ı hizmete sundu. Adalet Bakanlığı tarafından başlatılan Sanal İcra Mahkemesi, dava prosedürlerini 12 adımdan yalnızca iki adıma indirmek için yapay zekadan faydalanıyor[18].

BAE yapay zekaya öncelik veriyor

Suudi Arabistan, global bir yapay zeka merkezi olma iddiasını sürdüren tek KİK ülkesi değildir. “BAE’yi 2071 yılına kadar dünyanın en iyi ülkesi haline getirme” hedefine odaklanan Centennial 2071 projesi sayesinde bölgede bu alanda ilerleme kaydeden diğer ülkelerden BAE’nin yapay zeka alanında en uyumlu uluslardan biri olma konusundaki şöhreti gün geçtikçe artmaktadır[19]. Yapay zeka, 2017 yılında başlatılan Yapay Zeka Stratejisini tamamlayan bu tutkuyu başarmada büyük bir rol oynayacaktır.

BAE, bu stratejiyle 2031 yılına kadar yapay zeka alanında dünya lideri olmayı ve yapay zeka teknolojilerini kullanarak GSYİH’sini yaklaşık %35 (96 milyar ABD doları) artırmayı hedefliyor[20]. Kağıt kullanılarak yapılan işlemlerin sayısını azaltmak suretiyle yaklaşık 3 milyar ABD Doları tasarruf sağlayarak ülkenin devlet harcamalarını %50’ye kadar azaltmasına yardımcı olacaktır. Yapay Zeka Stratejisinin amacı ayrıca bireysel üretkenliği %13 artırarak ve yabancı işçi sayısını azaltıp ekonomiye fayda sağlayarak yurt dışına çıkan mali kaynakların miktarını azaltmaktır.

Yapay Zeka Stratejisinin lansmanından bu yana geçen yıllarda BAE, yalnızca sanayi sektörlerinde değil günlük yaşamda da yapay zekayı kullanan birkaç ülkeden biri oldu. Örneğin, yapay zeka, son pandemi döneminde sokakların dezenfekte edilmesinde ve el dezenfektanlarının dağıtılmasında robotların ve drone’ların yoğun kullanımı da dahil olmak üzere COVID-19’un yayılmasını kontrol etmede önemli bir rol oynadı[21]. Dubai Polisi’nin Oyoon (Arapçada “göz” anlamına gelir) projesi, yalnızca yasa ve asayişin sürdürülmesinde değil, aynı zamanda suçluların yakalanmasında da başarısını kanıtlayan gözetleme amaçlı bir yapay zekaya dayalı akıllı kamera ağını kullanırken, Dubai Havaalanı’na 112 akıllı kapı kuruldu[22]. Yüz tanıma teknolojisinden faydalanan bu sistem, yolcuların pasaport kontrolünden saniyeler içinde geçmesini sağlayan otomatik self servis sınır kontrol sisteminin bir parçasıdır.

BAE, yapay zekanın yüksek öğrenim müfredatına dahil edildiği Emirlik okullarında 73 robotik laboratuvarı inşa ederek ve eğitim sistemine teknolojiyi entegre etmek için 6 akıllı platformu kullanıma sunarak nüfusunun eğitimine de yatırım yapmaktadır[23].

Ayrıca dünyanın ilk yapay zeka üniversitesi olan Mohamed Bin Zayed Yapay Zeka Üniversitesi’ni (MBZUAI) kurmuştur. MBZUAI, ölçümlere dayalı bir bilgisayar bilimi platformu olan CS Rankings’e göre yapay zeka, bilgisayar görüşü, makine öğrenimi ve doğal dil işleme alanlarında araştırma yapan kurumlar arasında küresel olarak 30. sırada yer almaktadır[24]. Diğer destek ve eğitim programları arasında BAE Yapay Zeka Kampı, BAE Yapay Zeka Staj Programı, “Think AI” girişimi ve BAE Yapay Zeka Becerileri Akademisi yer almaktadır.

Abu Dabi’deki Yapay Zeka Başlangıç Enstitüsü[25], daha önce Birleşik Krallık Doğu Anglia Üniversitesi Bilgisayarlı Görüş ve Makine Öğrenimi bölüm başkanı Profesör Ling Shao tarafından yönetilmektedir. Bu kuruluşun uygulamalı araştırma ekipleri, gerçek dünya çözümlerine katkıda bulunmak amacıyla tıbbi görüntü hesaplama ve analizi yoluyla sağlık sektöründe devrim yaratan en yeni makine öğrenimi ve bilgisayarlı görme tekniklerini uygulayarak farklı alanlardaki uzmanlarla birlikte çalışmaktadır.

Tıbbi görüntülemede yapay zeka kullanımı Abdul Latif Jameel’in sağlık hizmetleri kolu olan Abdul Latif Jameel Health için önemli bir yatırım alanıdır. Abdul Latif Jameel Health’in vizyonu, “modern tıbbi bakıma en çok ihtiyaç duyan insanların erişim imkanlarını iyileştirmektir.” Bunu başarmanın bir yolu, büyüyen pazarlarda ve gelişmekte olan ekonomilerde uygun fiyatlı erişilebilirliği ve kapsayıcılığı hızlandırmak amacıyla teknolojik, terapötik ve işle ilgili modellerde yeni trendleri ve yenilikleri keşfetmektir. Butterfly iQ+^TM el tipi ultrason cihazı ve Holoeyes genişletilmiş gerçeklik (XR) 3 boyutlu sanal ortam cerrahi teknolojisi gibi bir dizi yapay zeka odaklı sağlık teknolojisi alanındaki yenilikçi kuruluşlarla işbirliği yapmıştır.

Başka bir Abdul Latif Jameel işletmesi olarak Abdul Latif Jameel Energy bünyesinde faaliyet gösteren Fotowatio Renewable Ventures (FRV), inovasyon kolu FRV-X aracılığıyla, Birleşik Krallık’ta (Holes Bay, Dorset; Contego, West Sussex; Clay Tye, Essex) ve Avustralya’daki Terang, Victoria ve Dalby, Queensland’de bulunan hibrit tesislerinin akü depolama sistemlerinde (BESS) Tesla otomatik ihale yazılımını konuşlandırarak yapay zekanın gücünden yararlanıyor.

Ayrıca Abdul Latif Jameel Energy’nin bir parçası olan Almar Water Solutions kısa süre önce su, enerji ve ulaşım sektörlerinde dijital dönüşüm için uçtan uca eşyaların interneti (IoT) ürünleri ve hizmetleri sağlayan bir teknoloji şirketine yatırım yaptı: Datakorum. Datakorum daha sonra BAE’nin Abu Dabi şehrinde su ve enerji yönetim sistemlerinin dijital dönüşümünü kolaylaştıran önde gelen iletişim operatörü e& Enterprise (önceki adıyla Etisalat Digital) ile 5 yıllık bir projeye imza attı.

Bu anlaşma, Abu Dabi Ulusal Enerji Şirketi (TAQA) tarafından başlatılan gelişmiş ölçüm altyapısına (AMI) bağlantı sağlama sürecini güçlendirecek. Hem müşteriler için daha fazla verimlilik sağlamayı hem de altyapının dijitalleştirilmesine katkıda bulunmayı hedefleyen anlaşma kapsamında iletişim ağı ve gelişmiş ölçüm altyapısı için gelişmiş bir IoT platformu konuşlandırılarak operasyonel iyileştirme ve akıllı şebekenin hazırlanma süreçleri hızlandırılacak.

Yapay zekayı kontrol altında tutma

“İkinci Makine Çağı” olarak da adlandırılan bu dönemin karşımıza çıkaracağı zorluk, makinelerin daha karmaşık işleri yapabilir hale gelmesiyle daha fazla insanın işini elinden alacak olmalarıdır. Yapay zeka, insansı robotlar ve kuantum hesaplamaları sadece tekrarlanan basit görevlerde değil, aynı zamanda birçok insan açısından işi çekici ve ilginç kılan daha karmaşık faaliyetlerde de gün geçtikçe daha fazla kullanılmaktadır[26].

Orta Doğu genç ve artan bir nüfusa sahip. Örneğin Suudi Arabistan’ın nüfusu 35 milyon olup[27] bunların üçte ikisinden fazlası 35 yaşın altındadır. McKinsey’in bir raporunda[28], yerine otomasyonun geçme riski en yüksek olan mesleklerin üniversite diplomasından daha az nitelik gerektiren işler olduğu ve öte yandan geleceğin iş gücü piyasasında bir meslek için en iyi güvenceyi yüksek eğitim derecesinin veya eş değer düzeyde profesyonel deneyimin sağlayacağı belirtilmektedir. Otomasyon, insanların %50’den fazlasının işini elinden alma potansiyeline sahip olup bu oran lisans veya yüksek lisans derecesine sahip çalışanlarda yaklaşık %22’ye düşmektedir.

Dünyanın dört bir yanındaki hükümetlerin karşılaştığı zorluk, sadece yapay zekanın olumlu potansiyelinden en iyi şekilde nasıl yararlanılacağı değil, aynı zamanda bu sürecin gerçek insanların iş hayatlarında yaratacağı olumsuz etkinin nasıl önüne geçileceğidir.

[1] https://www.forbes.com/sites/zarastone/2017/11/07/everything-you-need-to-know-about-sophia-the-worlds-first-robot-citizen/

[2] Dünya Ekonomik Forumu (2016), “Dördüncü Sanayi Devrimi, Klaus Schwab”.  Şu web adresinden ulaşılabilir: https://www.weforum.org/about/the-fourth-industrialrevolution-by-klaus-schwab

[3] https://www.pwc.com/m1/en/publications/potential-impact-artificial-intelligence-middle-east.html

[4] McKinsey Global Institute (2018), “Yapay Zekanın küresel ekonomiye etkisinin modellenmesi”. Şu web adresinden ulaşılabilir: https://www.mckinsey.com/featured-insghts/artificialintelligence/notes-from-the-ai-frontier-modeling-the-impact-of-ai-on-the-world-economy

[5] https://www3.weforum.org/docs/WEF_EGW_FOJ_MENA.pdf

[6] https://www3.weforum.org/docs/WEF_EGW_FOJ_MENA.pdf

[7] https://www.forbes.com/sites/alexzhavoronkov/2022/07/14/the-new-saudi-arabiavision-2030-and-ai/

[8] https://saudigazette.com.sa/article/590410/SAUDI-ARABIA/Data-and-AI-to-add-more-than-$10-billion-to-Saudi-Arabias

[9] https://www.reuters.com/article/us-saudi-economy-ai-idUSKBN2761LZ

[10] https://globalaisummit.org/Files/WhitePaper.pdf Sayfa 25

[11] https://www.wipo.int/wipo_magazine/en/2018/05/article_0002.html

[12] https://www.wipo.int/wipo_magazine/en/2018/05/article_0002.html

[13] https://www.spa.gov.sa/2147393

[14] https://www.arabnews.com/node/1752646/business-economy

[15] https://www.spa.gov.sa/viewfullstory.php?lang=en&newsid=2147340

[16] https://globalaisummit.org/Files/WhitePaper.pdf

[17] https://www.imd.org/smart-city-observatory/home/#_smartCity

[18] https://globalaisummit.org/Files/WhitePaper.pdf Sayfa 20

[19] https://uaecabinet.ae/en/details/news/mohammed-bin-rashid-launches-five-decade-government-plan-uae-centennial-2071

[20] https://www.arabianbusiness.com/industries/technology/393035-revealed-how-ai-could-deliver-35-gdp-boost-to-the-uae

[21] https://www.khaleejtimes.com/uae/ai-is-an-accelerator-of-change-in-the-uae

[22] https://www.timeoutdubai.com/news/dubai-airport-smart-gates-how-to

[23] https://wam.ae/en/details/1395302795210

[24] ‘The competitive outlook for AI in MENA’, Oxford Business Group

[25] https://www.jobs.ac.uk/enhanced/employer/iiai-inception-institute-of-artificial-intelligence/

[26] Future of Jobs in the Middle East, McKinsey & Company, sayfa 7

[27] https://gulfbusiness.com/two-thirds-of-saudi-arabias-population-is-under-the-age-of-35/

[28] Future of Jobs in the Middle East, McKinsey & Company, sayfa 5