Karbon için geri sayım

İşletmeler uzun vadede idealist olmayı göze alabilirler, ancak kısa vadede hepimiz günlük hayatın getirdiği gerçeklerle mücadele etmek zorundayız. Bu, idealden çok “mümkün olanın sanatı”dır.

Paris Anlaşması hedeflerinde belirtildiği ve COP26’da onaylandığı gibi net sıfıra hızlı geçiş yapın. Her sektör bir dereceye kadar fosil yakıtlara bağımlıdır ve bu teknoloji onlarca yıldır vardır. Bunu değiştirmek ve net sıfır karbon emisyonuna ulaşmak bir gerekliliktir ve kesinlikle buna inanıyorum. Ancak bu, bir anahtarın tek bir dokunuşuyla yapılamaz. Bu, sürdürülebilir teknolojilere stratejik yatırım gerektiren bir süreçtir ve bunların hepsi hemen şimdi ölçekte konuşlandırılacak kadar olgun veya uygun fiyatlı değildir.

Karbon kredileri, şirketlerin net sıfır hedefine ulaşmanın getirdiği zorluklardan bazılarını ele almak için etkili bir şekilde zaman satın alan geçici bir önlem olan pragmatik bir uzlaşma sunar. Karbon kredisi satın almak, işletmelerin tamamen ortadan kaldıramadıkları bu emisyonları azaltmalarının bir yoludur. Umuyorum ki gelecekte tamamen ortadan kaldırabilirler.

“Karbon kredisi” nedir?

Karbon kredileri, havaya salınımı önlenen veya havadan temizlenen sera gazı (GHG) emisyonlarının miktarlarını temsil eden sertifikalardır. Örneğin bir şirket bir ton CO₂ için karbon kredisi satın aldığında, bu krediye eş değer bir miktar CO₂ oluşturmak için izin almış olur.

Karbon kredileri, sera gazlarını ölçülebilecek ve doğrulanabilecek şekilde azaltan, havadan temizleyen veya önleyen sertifikalı iklim eylemi projelerinden gelir. Yaygın örnekleri arasında ağaç tarlaları kurmak veya topluluklara evlerini ısıtmak ve yemek pişirmek için daha enerji verimli yollar sağlamak yer alır.

Ekim 2022’nin sonunda, Abdul Latif Jameel’i Suudi Arabistan Kamu Yatırım Fonu’nun (PIF) Orta Doğu’da düzenlenen ilk karbon dengeleme açık artırması olan Riyad’daki Geleceğin Yatırım Girişimi konferansındaki Gönüllü Karbon Kredi Açık Artırması’nda temsil ettim. Toplamda 1,4 milyon ton karbon kredisi satılarak bu konferansı bugüne kadarki en büyük karbon kredisi satışı haline getirdi. Abdul Latif Jameel, Körfez Uluslararası Bankası’ndan Suudi havayollarına, Aramco’dan Yanbu Cement Company’ye kadar ülkenin ekonomisinin her bir bölümünü temsil eden 15 Suudi ve bölgesel kuruluş arasında yer aldı.

Karbon kredileri nasıl çalışır?

Net sıfır hedeflerimize ulaşmak için her işletmenin kendi emisyonlarını olabildiğince azaltması gerekir. Ancak bazı kuruluşlar için günümüz teknolojilerini kullanarak emisyonları azaltmak son derece pahalıdır, ancak bu teknolojilerin maliyetleri zaman içinde daha ucuza gelebilir. Diğerleri için, bazı emisyon kaynakları mevcut alternatiflere göre tamamen ortadan kaldırılamaz.

Örneğin, çimentonun endüstriyel ölçekte üretilmesi, tipik olarak çimento sektörünün karbon emisyonlarının büyük bir bölümünü oluşturan kimyasal bir reaksiyon olan kalsinasyon içerir. Mevcut çimento üretim teknolojilerine dayanarak, birçok çimento üreticisi için çimentonun başka bir şekilde yapılması finansal olarak uygun değildir. Bu emisyonlar aslında bugün kaçınılmazdır. Bunun yerine şirket, ortadan kaldıramadığı emisyonları dengelemek için karbon kredileri satın alabilir.

Karbon kredilerinin gönüllülük esasına dayandığını unutmamak önemlidir. Adından da anlaşılacağı gibi, karbon kredileri için zorunlu planları olan bazı eyalet ve bölgelerin aksine, PIF’nin Gönüllü Karbon Kredisi Açık Artırmasına katılan şirketlerin hiçbiri bunu yapmak için herhangi bir yasal yükümlülük altında değildi.

Örneğin Avrupa Birliği, Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Kore, California ve Quebec, Kanada’da emisyon ticaret planları (ETS) olarak da bilinen “emisyon üst sınırı ve ticareti” planları mevcuttur. Emisyon üst sınırı ve ticareti ilk olarak kirliliği kontrol etmek için 1980’lerde ve 1990’larda Amerika Birleşik Devletleri’nin petroldeki kurşunu ortadan kaldırmak ve asit yağmuru ile mücadele etmek için belirli emisyonları azaltması amacıyla kullanıldı. Bu programların başarısı, karbon ve sera gazı emisyonlarını azaltmada kullanımlarının temelini oluşturdu[1].

İlke basittir: Bir hükümet, şirketleri emisyonlarını azaltmaları için teşvik etmek amacıyla maksimum emisyon seviyesine bir sınır koyar ve sınır altında izin verilen her bir emisyon birimi için “karbon kredileri” adı verilen izinler oluşturur. Emisyona neden olan firmalar, emisyonlarının her birimi için bir izin almalı ve teslim etmelidir. Devletten veya diğer firmalarla ticaret yoluyla bu izinleri alabilirler. Devlet, izinleri ücretsiz olarak vermeyi veya açık artırmayla satmayı seçebilir.

Bu durum, karbon kredileri için büyük bir pazar yaratmıştır. Refinitiv’e göre toplam pazar büyüklüğü 261 milyar ABD dolarıdır ve 2020 yılında uyum pazarlarında işlem gören 10,3 Gt CO₂ eş değerini temsil etmektedir[2].

Emisyon seviyesi için yeterli izni olmayan işletmelerin iki seçeneği vardır: emisyonlarını azaltabilirler veya ek emisyonlarını karşılamak için başka bir işletmeden ek izinler satın alabilirler. Belirli bir izin fiyatı için, bazı firmalar emisyonları azaltmayı diğerlerinden daha kolay veya daha ucuz bulacak ve bu nedenle izinlerini satacaktır. Bu alım satım süreci, faaliyetlerini koordine eden tüm firmalar için benzersiz bir fiyat olmasını sağlar ve emisyonları üst limit altında uygun maliyetle izin verilen düzeye indirir.

Elbette, belli bir zamanda pazarı dengeleyen bir izin fiyatının gelecekte de bunu yapmaya devam edeceğini beklemek için bir neden yoktur. Ekonomik koşullar ve emisyon yapan firmaların koşulları değiştikçe izin fiyatları da dalgalanacaktır. İzinler, talep arza göre yüksek olduğunda, örneğin ekonomi güçlü bir şekilde genişlediğinde daha pahalı hale gelecektir. Buna göre, yeterli miktarda yenilenebilir elektrik, termal üretim firmalarına olan ihtiyacı azalttığında olduğu gibi, talep daha düşük olduğunda fiyatlar düşecektir.

Zorunlu ve gönüllü pazarlar

 Zorunlu karbon pazarları, Paris Anlaşması’nın küresel ısınmayı sanayi öncesi seviyelerin 2 ^oC üzerinde sınırlandırma hedefini karşılama çabasının önemli bir parçasıdır ve bu pazarların bazıları Paris’in taahhütlerine önceden ulaşmış olsa da ideal olan seviye 1,5 ^oC’dir.

Örnekler arasında Kyoto Protokolü kapsamında Temiz Kalkınma Mekanizması, Avrupa Birliği Emisyon Ticareti Şeması (EU-ETS) ve California Karbon Pazarı bulunmaktadır. Ancak zorunlu pazarların çoğu belirli sanayi sektörleri ve emisyon kaynakları ile sınırlıdır. Abdul Latif Jameel gibi diğer sektörlerde faaliyet gösteren işletmeler yine de gönüllü olarak karbon pazarlarına katılmak kaydıyla sera gazı emisyonlarını dengeleyebilir.

Suudi Arabistan ileriye dönük Suudi Arabistan’ın 2030 Vizyonu kapsamında bunu desteklemeye kararlıdır. Bu amaçla, Kamu Yatırım Fonu (PIF) ile ülkenin borsasını işleten holding şirketi Saudi Tadawul Group arasında bir ortak girişim olan Bölgesel Gönüllü Karbon Piyasası Şirketini kurmuştur. Yakın zamanda Abdul Latif Jameel adına katıldığım karbon kredilerinin açık artırması, net sıfıra doğru küresel geçişe katkıda bulunan bölgesel işletmeleri desteklemedeki rolünü gösteriyor.

PIF, gönüllü karbon kredilerine verdiği desteği, iklim değişikliğinin etkilerini hafifletme ve 2060 yılına kadar net sıfıra ulaşma çabasının önemli bir parçası olarak görmektedir.

Vali Yardımcısı ve PIF[3] Orta Doğu ve Kuzey Afrika Yatırımları Başkanı Yazeed Al Humied, “Gönüllü olarak karbon pazarlarının bölge genelinde ilave karbon azaltma faydaları sağlama potansiyeli konusunda tutkuluyuz, bu nedenle MENA bölgesinin iklim eyleminin ön saflarında yer almasını ve Suudi Arabistan’ın iklim sorununu çözmede önde gelen bir güç olmasını sağlıyoruz.” dedi.

İhtilaflı mahkemeler

Karbon kredilerinin ileriye dönük önemli bir adım olduğuna dair geniş bir uluslararası fikir birliği olsa da, bazı makamlarda tartışmalı olmaya devam ediyorlar. Eleştirmenler “karbon kredileri aslında CO₂ emisyonlarını azaltmaz; ‘yeşil yıkama’ için kullanılabilir; tüm karbon dengeleme projeleri gerçekleştirilmez ve tüm CO₂ emisyonları için yeterli karbon dengelemesi yoktur” şeklinde bir dizi itirazda bulundu. Eleştiriler, COVID-19 salgınının, 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana enerjiyle ilgili karbon emisyonlarında en büyük düşüşü tetiklediğini ve bu düşüşün 2 milyar ton olduğunu gösteriyor. Ancak emisyonlar 2020 yılının sonunda hızla toparlandı ve Aralık 2020’deki seviyeleri Aralık 2019’daki seviyelerine göre 60 milyon ton daha yüksekti. Bu, toprağın hala hızlı bir şekilde ısındığını ve temiz enerji uygulamalarını için yeterli çaba harcanmadığını gösterir[4].

Karbon kredi planlarının nihai çözüm olmadığı inkar edilemez. Ve bazı programların tam olması gerektiği gibi olmadığına dair kanıtlar var. Örneğin, Oddar Meanchey Dengeleme Programı, söz konusu ormanların aslında Kamboçya ordusu tarafından sistematik olarak temizlendiğinin keşfedildiği 2017 yılına kadar Kamboçya’daki ormanları korumak için karbon kredileri yayınladı.

Ancak bu, karbon kredileri ilkesinin terk edilmesi gerektiği anlamına gelmez. Bu sadece etkili ve şeffaf bir şekilde izlenmeleri ve yönetilmeleri gerektiği anlamına gelir. Onlar olmadan, özel finansmanı iklim eylemi projelerine yönlendirmenin başka güvenilir bir yolu olamazdı.

İyi yönetişim olmazsa olmaz

Gönüllü karbon dengelemeleri, üstlenilen faaliyet ile olumlu çevresel etki arasında kanıtlanabilir bir bağlantının bulunmasına dayanır. Bazen bu bağlantı açıktır: CO₂ emisyonlarını ortadan kaldırmak ve bunları hapsetmek için karbon yakalama teknolojisini kullanan şirketler emisyonlardaki azalmayı göstermek için veri üretebilir. Ancak yeşil turizmi teşvik eden veya uluslararası seyahatin zararını dengelemeye çalışan dengeleme planları gibi diğer programların ölçülmesi daha zor olabilir. Krediyi veren kuruluşun itibarı, dengeleme değerini belirler.

Saygın karbon dengeleme kuruluşları karbon projelerini dikkatli bir şekilde seçer ve bunlar hakkında titiz bir şekilde rapor hazırlar ve üçüncü taraf denetçiler bu tür projelerin BM Temiz Geliştirme Mekanizması tarafından oluşturulanlar gibi katı standartlara uygun olarak ölçülmesini sağlamaya yardımcı olabilir. Uygun şekilde incelendikten sonra, “yüksek kaliteli” karbon dengeleme programları, şirketlerin kendi sera gazı emisyonlarını kendileri azaltmış gibi kullanabilecekleri CO₂ emisyonlarında somut, ölçülebilir miktarlarda azalmaları temsil eder.

Şirket aslında kendi emisyonlarını azaltmamış olsa da sonuç maddi olarak aynıdır. Aslında, şirket operasyonlarını daha çevre dostu hale getirmek için daha fazla zaman satın almış, atmosferdeki CO₂ seviyesi azaltılmıştır.

Ekim 2022’de FI konferansında açık artırmada verilen karbon kredilerini alın. Bunlar Verra’ya kayıtlıdır ve akreditasyon ve uyum için altın standartlar olan CORSIA ile uyumludur. Verra, dünyanın en yaygın olarak kullanılan sera gazı (GHG) kredilendirme programı olan Doğrulanmış Karbon Standardı (VCS) Programını denetleyen kâr amacı gütmeyen bir kuruluştur.

Finansman kaynaklarını, emisyonları azaltan ve ortadan kaldıran, geçim kaynaklarını iyileştiren ve doğayı koruyan faaliyetlere doğru yönlendirir. VCS projeleri atmosferden yaklaşık bir milyar ton karbon ve diğer sera gazı emisyonlarını azaltmış veya kaldırmıştır. VCS Programı, ortak ortamımızı korumak için devam eden çabalarda kritik ve gelişen bir bileşen olarak görülmektedir[5].

CORSIA[6], Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından geliştirilmiştir ve “Uluslararası Havacılık için Karbon Dengeleme ve Azaltma Planı” anlamına gelir. Sadece özel sektör şirketlerinin değil, kuruluşların iklim hedeflerine ulaşmak için önemli bir adım olarak kullanabilecekleri ilk küresel pazar tabanlı çözümdür.

Yalnızca Verra gibi güvenilir bir üçüncü tarafça akredite edilmiş projeler CORSIA için uygundur ve söz konusu karbon kredilerinin gerçek olduğuna dair güvence sağlar.

Verra, her biri karbon kredilerinin çeşitli kriterlere dayalı olarak farklı proje türlerine nasıl atanacağını belirleyen belirli bir kurallar veya “protokollere” sahip olan birkaç karbon dengeleme standardından sadece biridir. Bu standartlar, genellikle devlet kurumları tarafından belirlenen zorunlu bir pazar olup olmadıklarına veya İklim Eylem Rezervi ve Amerikan Karbon Sicili (Winrock tarafından yönetilir) gibi kâr amacı gütmeyen kuruluşları kullanan gönüllü bir pazar olup olmadıklarına göre farklılık gösterir.

Standartların arkasındaki kuruluşlar, kredilerin düzenlenme ve ödenme lojistiğini ele almanın yanı sıra projelerin sertifikalarını yöneterek ücretleri oluştururlar. Tüm yüksek kaliteli projeler üçüncü taraf denetim firmaları tarafından incelemeye tabidir. Bu firmalar projeleri önceden doğrular, ardından protokole uygun şekilde çalışıp çalışmadıklarını kontrol eder. Bu, katılımcı kuruluşların, Oddar Meanchey gibi doğrulanmamış projelerin kurbanı olmaktan kaçınmasını sağlar.

Bu gözetim veya yönetişim hayati önem arz etmektedir.

Gönüllü karbon kredi piyasası diğer tüm piyasalara benzer: kalite için ödeme yapıyorsunuz. Mevcut karbon pazarlarında, bir karbon kredisinin fiyatı metrik ton CO₂ emisyonu başına birkaç sentten ağaçlandırma veya yeniden ormanlaştırma projeleri için 15 USD/mtCO₂’ye, hatta teknoloji tabanlı tasfiye projeleri için 300 USD/mtCO²’ye kadar değişebilmektedir[7].

Karmaşık fiyatlandırma

Ancak karbon kredilerinin fiyatlandırılması hala karmaşıktır. Piyasada çok çeşitli krediler vardır ve fiyatı etkileyen çeşitli faktörler vardır. Bunlardan en önemlilerinden biri, genellikle iki kategoriden birine giren altta yatan projenin niteliğidir: önleme ve kaldırma. Önleme projeleri sera gazı (GHG) emisyonlarını önlerken, kaldırma projeleri sera gazlarını toplar ve atmosferden kaldırır.

Örneğin yenilenebilir enerji projeleri, ormancılık ve çiftçilik emisyonlarını önleme projeleri gibi, REDD+ olarak da bilinen önleme kategorisindedir. Bunlar orman tahribini veya sulak alan tahribini durdurur veya sığırların farklı yemlerle besleyerek yaydığı metan miktarını azaltma projeleri gibi sera gazı emisyonlarını sınırlayan tarım ve toprak yönetimi uygulamalarını teşvik eder. Diğer örnekler, yakıt verimliliğini artıran, enerji tasarruflu binalar inşa eden veya endüstriyel kirleticileri yakalayan ve yok eden projelerdir.

Kaldırma kategorisi, atmosferden karbon yakalayan ve depolayan projeleri içerir. Bunlar genellikle, ağaçların veya toprağın örneğin ormanlaştırma, yeniden ağaçlandırma ve sulak alan yönetimi gibi projelerde karbonu gidermek ve yakalamak için kullanıldığı uygulamalardır. Diğerleri ise doğrudan havada yakalama veya karbon yakalama ve depolama gibi teknolojiler kullanır.

Tüm bunlar fiyata yansır, çünkü kaldırma kredileri bir primi çeker, bunun nedeni kısmen altta yatan projenin daha fazla para gerektirmesi ve aynı zamanda daha büyük bir talebin olmasıdır. Yatırımcılar bunun, iklim değişikliğine karşı mücadelede daha etkili bir araç olduğuna inanır.

Altta yatan karbon projesi, BM’nin Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinden (SDG) bazılarının karşılanmasına da yardımcı olduğunda, bu projeden elde edilen kredinin değeri daha yüksek olabilir. Örneğin, proje SDG’lerden ikisi olan temiz su sağlıyorsa ve aynı zamanda yoksullukla da mücadele ediyorsa, oluşturduğu karbon kredisi diğer proje türlerine kıyasla daha yüksek bir bedelle işlem görebilir.

Bu nedenle, SDG’leri karşılayan topluluk tabanlı projelerden salınan krediler genellikle endüstriyel projeler gibi SDG’leri karşılamayan projelere kıyasla daha yüksek bir fiyatla işlem görür. Bu projeler, endüstriyel projelerin tipik olarak daha büyük ölçekli olmasına ve genellikle topluluk tabanlı projelere kıyasla daha kolay doğrulanan sera gazı dengeleme potansiyeli ile büyük hacimlerde kredi üretebilmesine rağmen böyledir. Ayrıca yerel gruplar veya STK’ler tarafından daha fazla yerelleştirilmiş, tasarlanmış ve yönetilmiş olma eğilimindedirler, daha küçük miktarlarda karbon kredisi üretirler ve sertifikalandırması genellikle daha pahalıdır.

Fiyatı etkileyen diğer faktörler; talep ve arz, projenin nerede olduğu, teslim süresi ve ne kadar eski olduğu gibi herhangi bir piyasada görülmesi gereken faktörlerdir. Bir proje ne kadar eskiyse karbon kredileri de o kadar ucuzdur.

Sürdürülebilir bir geleceğe adım atmak

Burası her ikisinin de hızla büyüdüğü bir pazardır. Ölçeklendirme Gönüllü Karbon Pazarları Görev Gücü (TSVCM), karbon kredilerine olan talebin 2030 yılına kadar 15 veya daha fazla ve 2050 yılına kadar 100 kata kadar artabileceğini tahmin etmektedir. Genel olarak karbon kredileri pazarı 2030 yılında 50 milyar ABD dolarının üzerinde bir değere sahip olabilir.[8]

Bu büyüme tahminlerine ulaşılması kritik önem taşımaktadır. Karbon kredi piyasası, aksi takdirde başarısız olacak veya gerçekleşemeyecek iklim pozitif projelerine ulaşmak için özel bir finansman kanalı oluşturmuştur. Ayrıca, yabancı yardımların genellikle sağlayamadığı bir şekilde dürüstlük ve şeffaflık sağlayan bir yönetişime sahiptir. Karbon kredileri, gezegenimizin iklim krizi için nihai çözüm olmayabilir; ancak şimdilik sahip olduğumuz en umut verici araçlardan biridir.

[1] https://www.lse.ac.uk/granthaminstitute/explainers/how-do-emissions-trading-systems-work/#:~:text=Emissions%20trading%2C%20also%20known%20as,emissions%20allowed%20under%20the%20cap.

[2] https://carboncredits.com/the-ultimate-guide-to-understanding-carbon-credits/#9

[3] https://carboncredits.com/saudi-pif-largest-corsia-compliant-carbon-credits-auction/

[4] https://impactful.ninja/reasons-that-make-carbon-offsetting-a-bad-idea/#:~:text=Carbon%20offsetting%20is%20not%20economically,world’s%20poor%20is%20highly%20disproportionate.

[5] https://verra.org/programs/verified-carbon-standard/#how-it-works

[6] https://www.iata.org/en/iata-repository/pressroom/fact-sheets/fact-sheet—corsia/

[7] https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/blogs/energy-transition/061021-voluntary-carbon-markets-pricing-participants-trading-corsia-credits

[8] https://www.mckinsey.com/capabilities/sustainability/our-insights/a-blueprint-for-scaling-voluntary-carbon-markets-to-meet-the-climate-challenge